‘Wat kunnen we doen? We kunnen over sancties praten. We kunnen dreigen met het trekken van rode lijnen. We kunnen ons tot schuimbekkens toe opwinden. En van een afstand kijkt hij toe. Hij is er zeker van dat niemand van ons oorlog wil.’
Aldus Fionna Hill van het Amerikaanse Brookings Institute, geciteerd in The New York Herald Tribune. Het Brookings Institute is een Amerikaanse instelling die zich bezighoudt met buitenlandse politiek. Mevrouw Hill heeft ervaring: ze was hoofd van de Amerikaanse inlichtingendienst tijdens de Russische oorlog in Georgië.
De bezetting van de Krim en de militaire ingreep in Kiev zijn pure oorlogsdaden, daarover kan geen misverstand bestaan. Maar het begin van een nieuwe Koude Oorlog? Om dat voor je rekening te nemen, moet je weten wat de Koude Oorlog is geweest. Een alzijdige tegenstelling van twee machtsblokken die op het hoogtepunt de hele wereld heeft beheerst, militair, economisch, geografisch en ideologisch. Sinds een jaar of 25 bestaan die machtsblokken niet meer. Na het einde van de Koude Oorlog is het Oostblok snel uit elkaar gevallen, en feitelijk is sinds George W. Bush aan het bewind kwam met het Westen hetzelfde gebeurd. Dat is bewezen door de desintegratie van het westers bondgenootschap in de oorlogen tegen Afghanistan en Irak, en nu zien we het opnieuw duidelijk door de dreigende burgeroorlog in Oekraïne en de voorbereidingen tot de annexatie van de Krim.
De escalatie is in volle gang. Obama en Poetin hebben anderhalf uur met elkaar getelefoneerd. Dat heeft niet tot resultaat geleid. De ministers van de Europese Unie hebben in Brussel vergaderd. Daar zijn ingrijpende maatregelen overwogen maar niet genomen. De onderlinge economische afhankelijkheid van Europa en Rusland is te groot om onmiddellijk radicale maatregelen te kunnen nemen. Binnenkort houden de G8, de economische grootmachten, hun vergadering. Zullen ze Rusland deze keer niet uitnodigen? Er is geen beslissing genomen. Terwijl ik dit schrijf is er een spoedvergadering van de Navo aan de gang. Ik waag me aan een voorspelling. Daar worden waarschuwingen geformuleerd maar niets waardoor Moskou zijn politiek radicaal zal veranderen.
Dan komt op 24 en 25 maart in Den Haag de nucleaire wereldtop, een vergadering van 58 wereldleiders onder wie Poetin en Obama. Ook daar wordt de crisis onvermijdelijk aan de orde gesteld. Zoals dat onder dergelijke omstandigheden gaat: de gebeurtenissen volgen elkaar snel op en in dit geval op een volstrekt onvoorspelbare manier. Een maand geleden had niemand verwacht dat de ex-dictator Janoekovitsj, nu balling in Moskou, daar voor de televisie een opruiend toespraakje zou houden. En niemand heeft toen voorspeld dat Poetin van de gelegenheid gebruik zou maken om een begin te maken met de verovering van de Krim. Dit alles terwijl in het Westen de angst voor een herleving van de Koude Oorlog toeneemt.
Eén ding is zeker. Het conflict is nog in het stadium van escalatie en de mogelijkheden tot voortzetting daarvan zijn nog niet uitgeput. Misschien is dit proces op de Krim al zo ver gevorderd dat de weg terug niet meer mogelijk is. Hier worden vergelijkingen getrokken met de annexatie van Sudetenland door nazi-Duitsland in 1938. Onder leiding van de nazi Konrad Henlein ontstond de beweging Heim ins Reich en op de conferentie van München in 1938 was het zo ver. Het gebied werd geannexeerd. Chamberlain dacht dat daarmee de vrede was gewonnen. Peace for our time, zei Chamberlain. Hier werd de vlag uitgestoken.
Laten we ons niet vergissen. Poetin valt niet te vergelijken met Hitler en dit Rusland is geen nazi-Duitsland. Door ook maar te spelen met het gebruik van militaire middelen zou het Westen een fatale vergissing kunnen begaan. Zolang in een situatie van oplopende spanning de politici en diplomaten in onderhandeling zijn, is er hoop dat de vrede bewaard zal blijven. Is het eerste schot gelost, dan is er een nieuw hoofdstuk begonnen: dat van de wederzijdse vernietiging. En hoe langer dat duurt, des te groter de kans dat het slot pas wordt bereikt als een van de partijen totaal vernietigd is.
Voorlopig hebben de partijen voldoende mogelijkheden om de escalatie met vreedzame middelen voort te zetten. De handelsbalans tussen Rusland en het Westen valt uit in ons voordeel, maar Europa is wel in hoge mate aangewezen op het Russische gas. Mocht het zo ver komen, dan levert de handelsbalans in ieder geval nog voldoende ruimte voor een vreedzame escalatie die ongetwijfeld een toenemende invloed zal hebben op de publieke opinie van beide partijen.
Voor het publiek in het Westen is het conflict om Oekraïne en de Krim tot dusver in hoge mate theoretisch. Welke wending de publieke opinie zou nemen bij een werkelijke oorlogsdreiging weten we niet. Dat is de volgende kant van deze duistere escalatie.