Tentoonstellingsteksten kunnen bijzonder onthullend zijn. In de wandtekst bij de expositie Fake But Accurate van Edwin Zwakman (1969) staat het volgende: ‘In zijn werk speelt het waarnemingsvermogen een belangrijke rol.’ Bestaan er fotografen waarbij dit niet zo is? Dit citaat is helaas geen unicum in de woordenbrij waarmee het museum Zwakman tracht te verkopen. Een chique instelling als Huis Marseille onwaardig.
Snel naar de foto’s, dus. Ondanks de beelden van flatgebouwen, achtertuinen en interieurs verlaat Zwakman zelden zijn studio. Hij maakt nauwkeurige schaalmodellen die nauwelijks van ‘echt’ zijn te onderscheiden. De reden hiervoor is aanvankelijk onduidelijk. Voor een panoramafoto van bovenaf als Fly-Over (2003) zou het gemak van perspectief een argument kunnen zijn, maar bij een serie als Backyards (2004), foto’s van plaatsjes en achtertuintjes, lijkt de minutieuze representatie weinig toe te voegen.
Zwakman lijkt iets te willen uitdrukken over de uniformiteit van behuizing, van het bebouwde Nederlandse landschap. Maar zijn werk is geen onderzoek. Door zijn totale controle over de beelden perst hij alle spanning uit dat discours. Elk detail heeft hij vervaardigd en geordend, waardoor zijn foto’s beschouwd kunnen worden als stillevens. En zo gezien zijn de foto’s van Zwakman weinig opzienbarend. De beelden verleiden niet door hun dwingende composities of verfrissende invalshoek. Tekenend is een polaroid in een schetsboek van de kunstenaar dat is opgenomen in de expositie. Op de polaroid staat een deur, op z’n kant op de vloer. Eronder heeft Zwakman suggesties voor verbetering genoteerd: ‘meer van boven’ en ‘meer van opzij’. Het uiteindelijke resultaat Door (2002) blijkt een minder geslaagde foto dan de polaroid.
De schetsboeken en de nadruk op Zwakmans vlijtige geknutsel lijken te moeten onderstrepen dat de kunstenaar toch echt iets doet. Zwakman doet ook weinig om dit gebrek aan vertrouwen te bestraffen. In zijn project Monuments déplacés du Monde Arabe (2005) heeft hij beelden van bekende monumenten uit de Arabische wereld, zoals de Ka’ba, van het internet geplukt en die op kinderlijke wijze ingeplakt in foto’s van straten van Marseille waar stadsvernieuwing gaande is. Zogenaamd om iets kritisch uit te drukken over nieuwbouw en de daaruit voortvloeiende verbanning uit de wijk van de oorspronkelijke, vaak uit de Arabische wereld afkomstige, bewoners. Maar hoge cultuur wordt niet automatisch overgedragen. Het is een ouderwetse vergissing om uitblinkende exponenten te vereenzelvigen met een geheel land of volk. Door zijn slordigheid op inhoudelijk en artistiek gebied overtuigt Zwakman ook hier niet.
Het oudste werk dat op de expositie hangt zijn twee foto’s van kusten. Aan zee (1995) toont een stemmig zeegezicht, met een strand en rokende bootjes. Zee (1996) is een fors opgeblazen en daardoor rommelig korrelend beeld van een woester water. De lagere pretentiegraad maakt de foto’s meer verteerbaar dan Zwakmans recentere werk. Maar vooralsnog is zijn oeuvre esthetisch noch diepzinnig.
Edwin Zwakman, Fake But Accurate, Huis Marseille, www.huismarseille.nl