Sinds verleden week zondag doet het wetsartikel ook dienst om de vrijheid van demonstratie onklaar te maken. Maar liefst 382 mensen werden in de nacht voor de Eurotop in de Amsterdamse Spuistraat in de boeien geslagen en afgevoerd naar diverse gevangenissen in het land. Het enige wat ze gemeen hadden, was dat ze wilden demonstreren en dat ze zich hadden verzameld bij krakerscafé Vrankrijk. In sommige gevallen wilden de arrestanten niet eens demonstreren, maar waren ze afgekomen op de lage bierprijzen in het krakerscafé.
De behandeling die de arrestanten te beurt viel in met name de gevangenis van Heerhugowaard, wordt door de Amsterdamse advocaten Joop Seegers en Maurice Veldman omschreven als ‘Papillon-achtige toestanden’. Vernederingen waren schering en inslag. Veldman: ‘Vrouwen werden in borsten en billen geknepen en kregen cijfers van de ME'ers, die blijkbaar een soort miss-verkiezing hadden georganiseerd. Zelfs elementaire voorzieningen als water en brood ontbraken. Tientallen vrouwen moesten het doen met één po, waarbij zij ook nog eens door de agenten werden bezichtigd. Slecht 22 arrestanten mochten een advocaat inschakelen. Artsen werden niet toegelaten, medicijnen mochten niet naar binnen. Moeders van kinderen werd het recht op een telefoontje naar huis ontzegd en enkele minderjarige meisjes mochten niet naar huis bellen om te laten weten waar ze waren.’
Seegers: ‘Buitenlandse arrestanten werden meteen het land uit gezet. Een groep Polen werd linea recta op het vliegtuig naar Warschau gezet. Ze konden gelijk weer terug om hun auto’s op te halen.’
In het kader van het nieuwe Europol-verband mochten vertegenwoordigers van Scotland Yard en het Bundeskriminalamt even langskomen in de gevangenissen om ‘activisten te shoppen’. Enkele Duitsers werden gelijk aan de Duitse justitie overhandigd.
Kortom: alle elementaire grondrechten werden ontzegd aan de Euroketters. Inmiddels zijn alle arrestanten weer op vrije voeten. Tijdens een kort geding dat twee van de arrestanten hadden aangespannen, oordeelde de Amsterdamse president van de rechtbank mr. R. Gisolf dat het gebruik van artikel 140 onrechtmatig was. Patijn en Vrakking gaven dat later ook schoorvoetend toe. Op de lokale zender AT5 zei de burgemeester dat het voorkomen van relletjes bij hem prioriteit nummer een was, waarvoor de grondrechten van individuen, zelfs die van onschuldige individuen, maar even moesten wijken.
HET POLITIEOPTREDEN rondom de Eurotop heeft inmiddels voor grote beroering in binnen- en buitenland gezorgd. Met name in Italië is men woedend over de behandeling van tweehonderd Italiaanse betogers die per trein naar Amsterdam waren getogen. Ze wilden deelnemen aan de werklozenmars en hadden al een lijdensweg achter de rug toen zij vrijdag de dertiende arriveerden op Centraal Station Amsterdam. De reis had zestien uur geduurd. Om onduidelijke redenen stopte de trein in Duitsland op bijna elk station. Vaak mochten de inzittenden niet naar buiten. Toen ze rond drie uur aankwamen in Amsterdam, leek niets een normale tocht naar de Dam in de weg te staan.
Ooggetuige Tom Welschen, aanwezig op het station om Italiaanse kennissen af te halen, rapporteert: ‘Zonder enige waarschuwing werd een wagon vol mensen afgesloten. Andere mensen werden weggeknuppeld. De chaos op perron 1 was compleet. De duizenden Italiaanse reizigers verzamelden zich voor de trap naar perron 1. Haastig sloten de ordewachten het nachthek om daarna uitdagend te roepen: “Kom dan.” Als enige aanwezige Nederlander vroeg ik door het hek waarom de tweehonderd mensen vastgehouden werden. Aanvankelijk toonden de agenten zich doof. Van een van de Italianen kreeg ik plotseling een megafoon in de hand gedrukt. Toen kwam na herhaald vragen een agent uitleggen dat het om “openbare geweldpleging” en “vernieling van een treinstel” ging. De spanning steeg.
Na uren besloten de Italianen en masse naar de Dam te trekken. Daar was de demonstratie van vijftigduizend Europeanen begonnen terug te keren. De in de trein achterblijvende, opgesloten Italianen werden toen niet, zoals gesuggereerd, vrijgelaten, maar in handboeien afgevoerd. Zonder enig verder onderzoek en zonder verklaring kregen alle inzittenden van de wagon een uitwijzingsbevel. Daarop werden ze teruggebracht naar de bewuste wagon om daar nog eens opgesloten te worden tot één uur ’s nachts, totdat de treinen vertrokken. Op de terugreis behandelde de Duitse politie de Italianen alsof ze allemaal uitgewezen waren. In elke coupé reed een agent mee. De fourage bestond uit bevroren broodjes.
De Italiaanse krant La Stampa schreef de dag daarna: “Direct kreeg men de indruk dat de agenten wilden verhinderden dat ze zich aansloten bij de stoet.” Daarmee zijn een paar vragen nog niet beantwoord. Zoals: de uitwijzing duidt op ernstige overtredingen en dat nog wel van ruim tweehonderd mensen. Een onderzoek waard. Maar dat is - voorzover bekend - niet gepleegd. Er was wat kapotgegaan en daar werden kennelijk tweehonderd mensen voor aansprakelijk gesteld. Niemand werd gearresteerd. Maar het is óf het een óf het ander: óf er is iets zodanig ernstigs gebeurd dat algemene aanhouding terecht is en als dat zo is, dan moet dat onderzocht worden; óf er is niets serieus gebeurd en dan is er ook geen reden om mensen in totaal zo'n tien uur in een coupé op te sluiten en van het flaneren af te houden. Al het andere is - met het wetboek in de hand - gijzeling.’
In Stockholm gingen actievoerders over tot het bekladden van de Nederlandse ambassade. Ook in België wordt gewerkt aan anti-Nederlandse acties. Commentatoren uit heel Europa spraken hun verbazing uit over het keiharde politieoptreden, dat zij niet vonden passen bij magisch centrum Mokum.
OOK NATIONAAL is er sprake van grote consternatie. PvdA-kamerlid Maarten van Traa sprak van ‘een ronduit schandalig optreden’ van politie en justitie. De fracties van GroenLinks en de Socialistische Partij drongen met succes aan op een spoeddebat in de Tweede Kamer. Afgelopen maandag kwam minister Sorgdrager met een brief waarin zij het optreden van politie en justitie in Amserdam goedkeurde. Er waren weliswaar fouten gemaakt, maar dat kwam doordat de politie slechts rekening had gehouden met tachtig arrestanten, aldus Sorgdrager in de brief. In totaal gingen er voor en tijdens de Eurotop 609 mensen het gevang in. Daardoor liep het hier en daar mis, aldus Sorgdrager. Met betrekking tot de actie voor Vrankrijk hield de minister vol dat het gebruik van artikel 140 rechtmatig was. ‘Een combinatie van ervaringen van de afgelopen jaren met Vrankrijk, activiteiten die vanuit Vrankrijk in de dagen voorafgaand aan de Eurotop plaatsvonden en informatie over tijdens de Eurotop vanuit Vrankrijk georganiseerde verstoringen van de openbare orde, leverde hiervoor de feitelijke grondslag’, aldus Sorgdrager. ‘CID-informatie en observaties leverden inzicht op in de dreiging van strafbare feiten indien niet tot ingrijpen zou worden overgegaan.’
ADVOCAAT Seegers heeft de informatie van de Criminele Inlichtingen Dienst (CID) inmiddels mogen inzien en komt tot de conclusie dat deze ‘boterzacht’ is. Seegers: ‘Het is eigenlijk te treurig voor woorden. De CID zegt in de aanloop tot de Eurotop dat “de spanning stijgt”, maar dat kan evengoed de spanning bij de politie zelf wezen. Daarnaast wordt er een incident genoemd uit juni 1994, toen een bezoeker van Vrankrijk in kennelijk dronken staat een keer een schop tegen een politieauto gaf. Daarnaast schijnen er nog een paar bivakmutsen te zijn uitgedeeld. Dat is natuurlijk lang niet genoeg om te spreken van een criminele organisatie.’
Advocaat Veldman: ‘Artikel 140 is op niet mis te verstane wijze misbruikt om tot preventieve hechtenis over te gaan van mensen die als potentiële lastpakken werden gezien. Tot mijn stomme verbazing gaf Patijn dat na de Top ook in zoveel woorden toe, met zijn uitspraak dat er tussen de arrestanten ook onschuldigen zaten, maar dat dat maar op de koop toe moest worden genomen. Het komt er dus op neer dat mensen bewust ten onrechte zijn gearresteerd op verdenking van lidmaatschap van een criminele organisatie. Sorry hoor, maar dat vind ik hetzelfde als dat de politie een kilo cocaïne in de achterbak van een auto legt om iemand op te kunnen pakken.’
In 1990 was Veldman betrokken bij de verdediging van enkele van de 139 krakers in Groningen die op grond van artikel 140 waren opgepakt na de ontruiming van het Wolters Noordhoff-complex. Veldman: ‘In hoger beroep gingen toen alle verdachten vrijuit. Artikel 140 veronderstelt een vorm van duurzame samenwerking van de verdachten, en daar was geen sprake van. Patijn en Vrakking hadden op grond van die ervaring al moeten weten dat het helemaal geen pas geeft om bij dit soort zaken artikel 140 te gebruiken. Ze hebben juridische wartaal uitgeslagen.’
Veldman werkt momenteel aan een inventarisatie van alle klachten over het politieoptreden in Amsterdam. Voor degenen die ten onrechte op grond van artikel 140 zijn opgepakt, zal hij schadevergoeding eisen. Daarnaast onderzoekt hij ook enkele klachten over excessief politiegeweld. Afgelopen dinsdag deed hij bij de rijksrecherche aangifte van een poging tot moord. De 53-jarige Hoornse gemeenteambtenaar Jan Quakernaat liep zaterdag 14 juni rond vier uur ‘s middags met vrouw en kinderen op de Elandsgracht, toen hij van een agent van de ME te horen kreeg dat hij moest voortmaken. Toen dat niet snel genoeg gebeurde, kreeg Quakernaat een klap met de wapenstok. Hij probeerde de stok van zich af te houden, waarop vier andere ME'ers hun collega kwamen 'assisteren’. Quakernaat werd met ernstig letsel aan hoofd, rug en ledematen opgenomen in het Lucas Ziekenhuis te Amsterdam.
Quakernaat vanuit het hospitaal: ‘Het spijt me dat ik het zeggen moet, maar het optreden van de ME was niets anders dan fascistisch te noemen. Ze bleven maar rammen, ook toen ik al op de grond lag. Later hoorde ik van een Amsterdamse tv-journalist dat hij een van de agenten later verlekkerd hoorde vertellen hoe hij er eentje te grazen had genomen bij de Elandsgracht. Daar moet hij mij mee bedoeld hebben.’
Advocaat Veldman: ‘Ik vind deze klacht zo ernstig dat ik dit niet graag behandeld zie door de klachtencommissie van de Amsterdamse politie zelf. Vandaar dat ik naar de rijksrecherche ben gestapt.’
GROENLINKS-kamerlid Mohammed Rabbae heeft het antwoord van minister Sorgdrager inmiddels met stijgende verbazing gelezen. Rabbae: ‘Het is een vreemde brief. Aan de ene kant erkent de minister dat er onzorgvuldig is gehandeld door de politie, aan de andere kant zegt ze dat dit niet anders kon omdat men volledig verrast zou zijn door het aantal arrestanten. Volgens Sorgdrager was er rekening gehouden met maar tachtig aanhoudingen. Tegelijkertijd zegt ze dat de politieactie bij Vrankrijk al lang van tevoren was voorbereid. Dat kan dus niet. Als men al van tevoren had besloten om Vrankrijk aan te pakken, dan had men er ook rekening mee moeten houden dat er heel wat meer arrestanten dan tachtig zouden zijn en hadden daar voorzieningen voor moeten worden getroffen. Ik kan niet anders dan tot de conclusie komen dat hier gewoon een variant van de methode-Koppejan is toegepast. Dat is die naar een Amsterdamse politiecommissaris vernoemde methode uit de jaren zestig om ongewenste individuen de gemeentegrenzen over te zetten om even van ze af te zijn. Men wilde de stad gewoon even opruimen. Dat is op zich al zeer laakbaar, maar dat daar ook nog eens artikel 140 voor is misbruikt, slaat alles. Het wordt de hoogste tijd dat er paal en perk wordt gesteld aan het gebruik van dat wetsartikel. Het zou nooit meer mogen worden ingezet om de openbare orde te beschermen. Daar is het helemaal niet voor bedoeld.’