BRUSSEL Europa ligt van binnenuit onder vuur. Dijkstal riep vorige week, toen Pim Fortuyn nog leefde, plots dat Nederland een veto moet uitbrengen tegen uitbreiding van de Europese Unie. Ook in andere EU-lidstaten voelen vertegenwoordigers van het politieke establishment de hete adem in hun nek van populisten. Onder meer Chirac en Schröder lieten zich verleiden tot het doen van beloften die indruisen tegen verdergaande Europese integratie.
Om stemmen weg te kapen bij zijn extreem rechtse opponent Le Pen verzekerde de Franse president dat hij landbouwhervormingen binnen de EU wil tegenhouden. Een verlaging van de hoge inkomenssubsidies aan boeren (volgend jaar gaat iets minder dan de helft van de totale EU-uitgaven van ruim 98 miljard euro naar landbouw), is echter nodig om de uitbreidingsplannen betaalbaar te houden.
In tegenstelling tot Chirac is Schröder wél voor hervormingen, omdat Duitsland momenteel bijna tweederde van de hele landbouwbegroting draagt. De bondskanselier koos voor een ander nationalistisch stokpaardje dan zijn Franse collega. Schröder, die meent dat de doorbraak van extreem rechts en het populisme een reactie is tegen een te snelle Europese integratie, klaagde dat Brussel niet genoeg oog heeft voor de belangen van de Duitse industrie. Autofabrikanten en chemische fabrieken moeten worden beschermd tegen de Brusselse liberalisering en milieunormen, vindt hij. Bolkestein en Monti, de eurocommissarissen voor respectievelijk de interne markt en competitie, zijn daar niet blij mee.
Toch lijkt men zich in Brussel geen echte zorgen te maken over de uitspraken van Dijkstal, Chirac of Schröder noch over de opkomst van extreem rechts. Schröder kiest voor de verkeerde benadering, maar de soep zal niet zo heet worden gegeten als hij wordt opgediend, zegt Jules Maaten van de VVD-fractie in het Europees Parlement. Bij de vorige verkiezingen was hij ook tegen de euro. CDA-europarlementariër Arie Oostlander doet de landbouwplannen van Chirac af als verkiezingspraat, waar weinig van terecht zal komen. De meeste conservatieven en anti-Europeanen die naar Brussel komen draaien vanzelf bij. Over Le Pen, een europarlementariër voor wie dat kennelijk niet opging, zegt Oostlander: We moeten hem niet te serieus gaan nemen. Extreem rechts is niet zon belangrijke beweging.
De groenen en sociaal-democraten lijken hun uiterst rechtse opponenten iets serieuzer te nemen. Veel mensen herkennen zichzelf niet meer in hun regering, extreem rechts stemmen is hun manier om nee te zeggen, meent de Franse vice-president van het Europees Parlement Gérard Onesta van Les Verts, de Groenen.
Max van den Berg, leider van de PvdA-fractie in het Europees Parlement, vindt dat het tijd is voor een stevig debat met extreem rechts over het project Europa. Van den Berg: Door zich tegen Europa te keren bestrijden extreem rechtse bewegingen hun eigen middel, oppert hij. Belangrijke punten op hun agenda, zoals criminaliteit en immigratie, zijn juist op Europees niveau het beste te bestrijden.
Volgens Van den Berg zet de populariteit van extreem rechts Brussel meer op scherp. Het dwingt ons heel duidelijk te zijn. Er is meer democratie nodig en het Europees Parlement moet meer macht krijgen. Commissarissen moeten door het parlement worden gekozen, zodat ze meer herkenbaar zijn voor de burgers.
Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De wens om Europese instellingen te hervormen, leeft al veel langer dan de recente opkomst van extreem rechts. Deze week zet het parlement in Straatsburg een stap in de richting met het rapport-Lamassoure. Dat is een voorstel op eigen initiatief, waarover verder wordt gediscussieerd binnen de Europese Conventie, een orgaan dat is belast met de politieke hervorming van de EU.
Het rapport-Lamassoure pleit voor een Europese constitutie en een duidelijker scheiding van de taken van de lidstaten en de EU, zodat er meer ruimte komt voor besluitvorming op regionaal niveau. Jules Maaten van de VVD vindt het maar een vaag rapport, dat niet rept over meer controle voor het parlement. Maaten: Het aanvankelijke voorstel van Lamassoure was controversieel omdat het de bevoegdheden van de Commissie wilde inperken. Dat element is er uiteindelijk toch uitgehaald.