Toch ziet het er niet naar uit dat Amsterdam tijdens de Intergouvernementele Conferentie (IGC) in juni verschoond zal blijven van verzet tegen het Verenigde Europa, maar of dat zo heftig zal zijn, is nog maar de vraag. In Nederland heeft het euroscepticisme nooit veel aanhangers gekend.
Wel lijkt progressief Nederland na het Manifest van de zeventig economen, gericht tegen de stringente criteria van de Economische en Monetaire Unie (Emu), definitief wakker geschud uit haar internationalistische slaap. Een bonte schakering van maatschappelijke en politieke organisaties, waaronder Milieudefensie, de Groenen en GroenLinks hebben zich verenigd in het ‘Platform naar een ander Europa’ dat een ‘breed Euro-sceptisch verzet’ wil organiseren. In eerste instantie rond de IGC, maar ook voor de periode na de topconferentie. De IGC moet uitmonden in het Verdrag van Amsterdam, over de organisatorische toekomst van Europa. ‘Een ordinaire koehandel, waarin verschillende nationale belangen tegen elkaar geruild worden’, aldus de campagnekrant van het Platform. Een koehandel die ook nog eens beslissend is voor het democratische gehalte van de Unie.
WOORDVOERDER Ernst van Lohuizen van het Platform wijst met nadruk op het verschil met het rechtse euroverzet. Van Lohuizen: ‘Een nationalistische opstelling achter de Nederlandse dijken is bij ons niet aan de orde. Het lijkt in Nederland haast verboden om kritiek op Europa te hebben. We zijn niet tegen een verenigd Europa, maar we hebben twijfels over de manier waarop déze Europese Unie in elkaar wordt getimmerd.’
Vooral het gebrek aan democratie binnen de Unie wordt door het Platform gehekeld. De bevoegdheden van het Europarlement verschillen per beleidsterrein, de Raad van Ministers en de Europese Commissie zijn almachtig, en veel belangrijke afspraken worden in geheime onderonsjes van ambtenaren en ministers beklonken. Ook de Emu gaat er bij het Platform niet in, hoewel verzet daartegen volgens Van Lohuizen moeilijk wordt, omdat de criteria al zijn vastgelegd in het Verdrag van Maastricht en op de Eurotop in Dublin nog eens aanvullende afspraken zijn gemaakt. Van Lohuizen: ‘Natuurlijk zien we de noodzaak van het regelen van een aantal zaken op supranationaal niveau. Het gaat niet om het verwerpen van de Emu, maar om de voorwaarden die ervoor worden gesteld. De factor arbeid wordt teveel belast. Hoe kunnen we het sociale Europa behouden? Of die twintig miljoen werklozen, kun je daar geen systeem van maatregelen voor bedenken, een herverdeling van geld?’
Een ander Europa krijg je niet zomaar. Ideeën daarvoor zullen worden bedacht en besproken tijdens de Eurotop van Onderop, die van 12 tot 17 juni plaatsvindt en de kroon moet zijn op de campagne van het Platform. Veel gepraat en gediscussieer in workshops, debatten en conferenties over het gewenste Europa met een sociaal, democratisch, groen, vreedzaam en feministisch karakter. Dat zal niet iedereen aanspreken, dus zal er ook wat ludieks en misschien zelfs wat subversiefs plaatsvinden.
Daarvoor zijn vooral kleine, vaak niet officieel aan het Platform gelieerde clubjes verantwoordelijk. De militante Autolozen bereiden een actie voor, en computerfreaks cyberen een Internetcafé in elkaar. Misschien gaan ze in navolging van de GroenLinkse europarlementariër Nel van Dijk geheime eurodocumenten (‘non-papers’) op het world wide web publiceren, maar daarover willen ze nog niets kwijt. De Gay and Lesbian Association, in verzet tegen de achterblijvende Europese anti-discriminatiewetgeving, organiseert een alternatieve persconferentie om tegenwicht te bieden tegen de nette versie van het stadsbestuur, waarop de Amsterdamse drugs- en seksscene niet aan bod zal komen. Men heeft al een alternatieve persmap klaar met een jointje en een pilletje, een plattegrond van het andere Amsterdam, en informatie over de drugshulpverlening.
‘Dat zijn acties waar wij ook wat voor voelen’, zegt actievoerder Ed Hollands van ‘Tegen Controle’. ‘Het Platform is erg braaf en een beetje bangig. Hun activiteiten blijven hangen in de conferentiesfeer. Dat is best goed, maar daar steken wij onze energie niet in. Wij willen liever de straat op en een sfeertje kweken.’ Tegen Controle kwam begin februari in het nieuws met een massale ‘inkijkoperatie’ bij het overleg in Noordwijk van de EU-ministers van Binnenlandse Zaken en Justititie. Daar kwamen onder meer Europol en een repressiever drugs- en vluchtelingenbeleid ter sprake. De groep is van plan tijdens de IGC ‘iets groots en héél speciaals’ bij het Amsterdamse grenshospitium te organiseren.
Ook als het aan ‘Legalize It’ ligt (vóór legalisatie van alle drugs, gepaard aan een goede voorlichting), blijft het niet bij praten alleen, maar gaat de stad volledig op zijn kop. Een ‘blow-in’, een gigantische raveparty op Amsterdams plaveisel onder het motto ‘Follow the noise’, acht men daartoe een geschikt middel.
Legalize It is niet van plan een vergunning aan te vragen. ‘Raving Harry’, zelf erg happy geworden van lsd en nog veel meer, blijft liever anoniem. Hij heeft al genoeg gedonder gehad met de politie: ‘We zorgen ervoor dat een aantal mobiele soundsystems uit Engeland en Duitsland naar Amsterdam komen en dat mensen ghettoblasters meenemen. Het publiek komt vanzelf wel, het nieuws van zo'n streetrave verspreidt zich snel. En dan dansen hè, achter de geluidswagens aan. Het liefst zo dicht mogelijk bij De Nederlandsche Bank, want ze moeten ons wel horen. We willen al feestend laten zien dat goed gebruik van drugs geen probleem is. Er komen minstens tienduizend mensen, veel uit Engeland, dus ik denk niet dat de politie het aandurft om onze installaties in beslag te nemen.’
LEGALIZE IT is niet de enige aan het Platform verbonden groep die samenwerkt met buitenlandse actievoerders. Het Platform verenigt een aantal internationale organisaties gebundeld in de ‘Coalition for a Different Europe’. Daaronder is het Franse ‘Action contre le chômage’, die een elftal werklozenmarsen door heel Europa op touw heeft gezet, marsen die op zaterdag 14 juni in Amsterdam zullen eindigen. De Fransen hebben ervaring met werklozenmarsen opgedaan in het woelige najaar van 1995, toen werklozen naar Parijs marcheerden om de stakingen tegen de Franse Emu-bezuinigingen kracht bij te zetten.
Dat kan nog wat worden als de werklozen door het Roergebied trekken waar duizenden mijnwerkers staan te trappelen om na ‘de Dikke’ in Bonn ook de EU-leiders in Amsterdam een lesje te leren. Zo'n vaart zal het volgens Van Lohuizen echter niet lopen, want de marcherende groepjes zijn doorgaans klein. Ongeveer honderd man per mars, schat hij. Maar uit een Belgische website blijkt dat het Antwerpse werklozencomité voor een Belgische mars uitgaat van slechts drie permanente lopers. Hoeveel mensen uiteindelijk in Amsterdam aankomen, is dus een raadsel. Van Lohuizen: ‘Toen ik de politie vertelde dat het er zeker niet minder dan tienduizend zouden zijn en misschien wel honderdduizend, werden ze een beetje zenuwachtig.’
Hoeveel mensen het Platform ook op de been zal krijgen, feit blijft dat het er méér hadden kunnen zijn. Zowel op nationaal als op internationaal niveau blijkt het onmogelijk links-progressief Europa op één lijn te krijgen. Neem het Verbond voor Europese Vakverenigingen, het EVV. Dat organiseert op 28 mei een eigen bijeenkomst en voelt zich bedreigd door initiatieven die niet uit eigen kring afkomstig zijn, zoals de werklozenmarsen. Dus adviseerde het EVV zijn leden, waaronder de Nederlandse FNV, niet aan de marsen mee te werken en organiseert het op 28 mei zijn eigen bijeenkomst tegen de sociale afkalving van de EU. FNV-voorzitter Stekelenburg, trouw volger, heeft het Platform zijn medewerking aan de marsen inderdaad ontzegd, maar staat toe dat de Vrouwenbond, de Voedingsbond en de afdelingen Amsterdam, Rotterdam en Groningen meedoen.
OOK IN NEDERLAND loopt de progressieve samenwerking niet op rolletjes. Het partijonafhankelijke Instituut voor Publiek en Politiek (IPP), dat het Platform en andere eurosceptische organisaties, zoals de vakbonden, migrantenorganisaties en vrouwenverenigingen, om de tafel wil brengen, bedoelt het goed maar wordt niet door iedereen even welwillend bejegend. ‘Dat Instituut heeft de neiging het protest dood te knuffelen’, zeggen ze bij het Platform. Het gepraat van het Platform en het geknuffel van het Instituut waren voor de Socialistische Partij (SP) een van de redenen haar euroverzet liever zelf te organiseren. Dus krijgt Amsterdam er tijdens de IGC en de Eurotop van Onderop nog een derde internationale conferentie bij, aangevoerd door de SP.
Inmiddels werken SP en het Platform merkwaardig langs elkaar heen. Beide kampen zijn begonnen campagne te voeren voor een Europa-referendum waarin de Nederlandse bevolking zich zou moeten uitspreken over de weg die de EU is ingeslagen - waarschijnlijk in de vorm van een raadplegend referendum, maar desnoods in een volkspetitionnement naar het voorbeeld van de roemruchte antikernwapenlobby in de jaren tachtig.
In Vrij Nederland, drie weken geleden, zei SP-fractieleider Marijnissen dat zijn partij best wil samenwerken, maar dat het er altijd weer op neerkomt ‘dat anderen lullen en dat wij uiteindelijk het werk mogen doen’. Daar klopt niks van, zegt Platformwoordvoerder Van Lohuizen: ‘We hebben ze alleen uitgenodigd mee te werken en niet gevraagd iets te doen. Onze acties zijn niet helemaal hun pakkie-an. Ze waren wel geïnteresseerd in de marsen, maar ze willen pas meeedoen als ze zeker weten dat het echt iets wordt. Wij vroegen de SP juist de nek uit te steken, maar twee losse referendumcampagnes hadden we daarbij niet bepaald in gedachten. Ik ga ervan uit dat we uiteindelijk de boel weer samenvoegen.’
De SP is bezig met het verspreiden van een miljoen actiekranten waaraan een handtekeningenactie voor een referendum is verbonden. De partij heeft alvast twee punten voor de volksraadpleging vastgesteld: het overdragen van nationale bevoegdheden aan de Unie en deelname aan de Emu, en stelt twee referendumdata voor: gelijktijdig met de raads- òf de Tweede-Kamerverkiezingen in 1998. Bij het Platform is men daar nog niet aan toe. Rond half mei start het de campagne. Intussen is men bezig met het benaderen van een dertigtal prominenten die een oproep in de landelijke pers moeten steunen.
BINNEN HET PLATFORM heeft vooral GroenLinks moeite met de Einzelgang van de SP. Richard Wouters vertegenwoordigt GroenLinks in het Platform. Wouters: ‘De SP is volgens mij heel verkeerd bezig. In hun actiekrant hameren ze op het verlies van nationale soevereiniteit. Ze stellen “Brussel” tegenover “Den Haag” en ze kritiseren tegelijkertijd het verdwijnen van de harde gulden en de gevolgen van de Emu-bezuinigingen. Dan vermeng je volgens mij een sociale stellingname met Bolkestein-argumenten.’
Volgens Tiny Kox, coördinator van de SP-campagne, is dat onzin. ‘Wij wijzen er juist op dat de gevolgen van de Emu niet te voorspellen zijn. Het is een ondoordacht, blind experiment. Iedereen blijft elkaar maar nazeggen dat we ons in Maastricht al aan de Emu verbonden hebben, maar uit een enquête die we hebben laten houden, blijkt dat daarvoor geen draagvlak is onder de bevolking. Dan ben je gek als je erin stapt. Wie moet dat komen afdwingen? Denk je dat Duitsland een leger stuurt? Waarschijnlijk halen ze zelf de criteria niet eens.’
Drie weken geleden ging de ‘Euro Nee’-campagne van de SP in Rotterdam van start. Tijdens een informele bijeenkomst van de sociale raad vond een luidruchtige demonstratie plaats van SP-aanhangers en met vaandels en banieren uitgeruste Renault-arbeiders uit het Belgische Vilvoorde, die dankzij het Europese concurrentiebeleid werkloos dreigen te worden. De SP had ook de woedende Duitse mijnwerkers uitgenodigd die als gevolg van de Duitse Emu-bezuinigingen hun baan zullen verliezen. Er stond al een bus met kompels klaar om naar Rotterdam af te reizen, maar die werd op het laatste moment tegengehouden. Kox: ‘Een dag eerder hadden de vakbonden een overeenkomst getekend met de Duitse overheid. De leiders vonden het niet opportuun om dan voor de Sociale Raad herrie te gaan schoppen.’
Maar niet getreurd, er komen zeker nog Duitse mijnwerkers naar Nederland om te onderstrepen dat Europa je je baan kan kosten. Kox: ‘We willen het protest desnoods tot bij de mensen in bed brengen. Dus het beeld van nette Nederlanders geflankeerd door vaandeldragende Belgen en strijdlustige Duitsers in mijnwerkerstenue zal u zeker nog te zien krijgen. Maakt u zich geen zorgen.’