Begin deze week, maandag. Al weer is het voor Griekenland twee voor twaalf. Kort voor het zoveelste cruciale overleg binnen de eurogroep over de ‘definitieve oplossing’ voor de Griekse schuldenproblematiek doet het nieuws de ronde dat de Griekse premier Alexis Tsipras bereid zou zijn de pensioenleeftijd en de btw in zijn land te verhogen. Eindelijk beweegt de Griekse premier, hoorde je Europa aanvankelijk denken.
Maar overleeft Tsipras dergelijke maatregelen in eigen land wel? Zijn ze voldoende om een Grexit, een vertrek uit de euro, te voorkomen?
Twee dagen eerder stond dit citaat in een krant: ‘De btw maakt iedereen verdrietig. We krabbelen nu net een beetje op. Dan moet je niet met een btw-verhoging aankomen.’ Is hier een Griekse criticaster en Syriza-partijgenoot van Tsipras aan het woord die zijn partijleider alvast de wacht aanzegt? Of een econoom die het harde beleid van de eurogroep ten aanzien van Griekenland nog maar eens tegen het licht houdt?
Nee, het was oud-staatssecretaris van Financiën Willem Vermeend die dit afgelopen weekeinde zei tegen een verslaggever van de Volkskrant. De pvda’er had het ook helemaal niet over Griekenland, maar over de btw-verhoging die in het pakket belastingmaatregelen zit waarover het hier in de Nederlandse politiek gaat. Het kabinet wil het belastingstelsel herzien en een btw-verhoging maakt deel uit van de plannen. Nooit aan de btw morrelen, was echter het advies van Vermeend aan vvd-staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën.
Zeker, de Grieken hebben een potje gemaakt van hun staatsfinanciën, hun belastingmoraal laat te wensen over en ze gaan ook wel erg vroeg met pensioen. Het is bitter dat anderen in Europa daar mede voor moeten opdraaien. Maar de gelijktijdigheid van de btw-voornemens laat mooi zien hoe wij geneigd zijn met twee maten te meten. De Grieken moeten een btw-verhoging maar slikken, vinden velen. Als een dergelijke maatregel echter onze eigen portemonnee treft, lopen we er graag tegen te hoop. Maar zouden Grieken niet net zoals wij verdrietig worden van een btw-verhoging? Krabbelen ook zij niet net wat op na de economische crisis?
Door begrip te vragen voor de Grieken via de vergelijking van het verdriet over btw-verhogingen praat ook ik over Griekenland, de schuldenlast en een mogelijke Grexit in termen van geld, markt en economie. Mogelijk vertrouw ik er niet op dat een pleidooi om Griekenland om geopolitieke redenen en ter verdediging van democratische waarden in de euro te houden zal aanslaan. Zo diep zit het idee dat wie schulden maakt, afspraken niet nakomt en een financiële puinhoop creëert daarvoor moet boeten.
Maar waarom zit dat idee zo diep? Als politici in Den Haag en in Brussel steevast over Griekenland praten als een schuldenaar en over Europa altijd vooral als een markt, dan zullen deze door burgers ook vooral als een schuldenaar of een markt worden ervaren. De vraag is dan vervolgens of politici het vooral over de euro, marktwerking en regels voor het bedrijfsleven hebben omdat de rest van de bevolking verdere eenwording niet ziet zitten. Of is het andersom: zijn burgers tegen verder gaande integratie binnen de Europese Unie omdat politici niet openlijk opkomen voor een Europa van gedeelde waarden en van gedeelde belangen die verder reiken dan de portemonnee?
Ik durf daar geen antwoord op te geven. Wie in de voorbeeldfunctie van politici gelooft, zal geneigd zijn te denken dat als ze maar durven te gaan staan voor het kwijtschelden van de Griekse schulden en dit beargumenteren door onder meer te wijzen op het gevaar van Rusland en het belang van Griekenland als EU-lid bij het tackelen van het immigratieprobleem ze de bevolking wel mee krijgen.
Maar onderschat je dan niet het geheugen van mensen? Is het niet juist omdat velen zich herinneren hoe na de Koude Oorlog voormalige sovjetrepublieken met grote, idealistische woorden de Europese Unie werden binnengehaald en de euro werd ingevoerd dat ze nu argwanend staan tegenover zachte heelmeesters?
Afgelopen maandag verscheen in Brussel een gezamenlijk rapport van de topbestuurders in Europa met een pleidooi voor de verdere integratie van de eurolanden. Het staat er allemaal niet groots en niet meeslepend in verwoord, maar het rapport pleit wel voor stappen om te herstellen wat destijds bij de uitbreiding van de Unie en de invoering van de euro is vergeten. Hetgeen in Europa tot stinkende wonden heeft geleid.
Misschien is dat wel de belangrijkste observatie die ten aanzien van Europa te maken valt: dat het weliswaar met vallen en opstaan is en met kleine stappen, maar dat Europa tot nu toe uiteindelijk steeds heeft geleerd van de eigen fouten.
Den Haag is de zomer in gegaan met het nieuwe belastingplan en de vraag of het kabinet met de hulp van oppositiepartijen een meerderheid in de Eerste Kamer weet te vinden voor een echte stelselherziening, waar die btw-verhoging waar Vermeend zich tegen keert deel van uitmaakt. In Brussel begon de zomer met akte zoveel in het Grexit-drama dat met een btw-verhoging juist mogelijk kan worden afgewend.
Hoe beide politieke drama’s zullen aflopen is onzeker. Mocht het in Brussel echter een hete zomer worden, die uiteindelijk leidt tot een vertrek van Griekenland uit de euro, dan kan Den Haag niet net doen alsof dit geen gevolgen kan hebben voor de eigen economie, de overheidsfinanciën en dus voor het belastingplan. Dan zou de Nederlandse staat wel eens verdrietig kunnen worden van een btw-verhoging.
Krabbelen ook de Grieken niet net wat op na de economische crisis?