Toen ik 36 jaar geleden geschiedenis ging studeren, ging het eerste wetenschappelijke artikel dat ik voor een werkcollege moest lezen over de buitenlandse politiek van Filips II. Voor iemand die was grootgebracht met ijzingwekkende verhalen over deze Spaanse tiran, die alles uit de kast had gehaald om de vrijheidslievende Nederlanders te onderdrukken, was het een enorme eye-opener om te lezen dat voor Filips de oorlog in het noorden weinig meer geweest was dan een side-show, waaraan hij aandacht schonk als het in het voor hem veel belangrijkere gebied rond de Middellandse Zee tijdelijk wat rustiger was.
Auteur van dit artikel was de Britse historicus Geoffrey Parker, die dit onderwerp later zou uitwerken in zijn briljante The Grand Strategy of Philip II (2000). Eerder al had hij het uiterst invloedrijke The Military Revolution (1996) gepubliceerd, en dit jaar kwam de inmiddels zeventigjarige historicus met zijn ultieme magnum opus: Global Crises: War, Climate Change and Castastrophe in the Seventeenth Century.
Hierin toont Parker niet alleen overtuigend aan dat er in de periode van grofweg 1618 tot 1685 sprake was van een ‘algemene crisis’ – waarin het grootste deel van Europa werd geteisterd door oorlogen, revoluties, burgeroorlogen, economische malaise en epidemieën – maar legt hij bovendien een relatie met wat klimatologen de ‘kleine ijstijd’ noemen, die zich in grofweg dezelfde periode voordeed. En vanuit deze optiek weet hij tevens een verband te schetsen tussen de onrust in Europa en grote delen van Azië, Afrika en Noord-Amerika, zodat dit een aangrijpend beeld oplevert van een werkelijk ‘mondiale crisis’.
Uiteraard beweert Parker niet dat het veranderende klimaat ‘de’ oorzaak was van de vele oorlogen en crises, wel laat hij zien dat er sprake was van een ‘fatale synergie’ tussen menselijk handelen en een niet beïnvloedbaar fenomeen als het weer. Op basis van een onvoorstelbare eruditie slaagt hij erin op het eerste gezicht ‘losstaande’ verschijnselen als de ondergang van de Ming-dynastie in China, de kozakkenopstanden in Rusland, het Eerste Stadhouderloze tijdperk in de Republiek en de Engelse burgeroorlog met elkaar in verband te brengen en in een nieuw, catastrofaal licht te plaatsen. Een absoluut meesterwerk.
Geoffrey Parker, Global Crises: War, Climate Change and Castastrophe in the Seventeenth Century, Yale University Press, 871 blz., € 36,99