Guilty by association heet het in het Engels. Het is een veelgebruikt retorisch stijlmiddel om politieke tegenstanders onschadelijk te maken. Door ze te associëren met iets onsmakelijks hoef je niet in te gaan op hun argumenten.
Het overkwam het EU-burgerforum in 2014. Toen werd de aanwezigheid van een aantal personages met onsmakelijke meningen gebruikt om niet inhoudelijk te hoeven reageren op de bezwaren van het forum tegen kruipende Europeanisering door de eurocrisis. Het overkwam een deel van de brexiteers toen hun argumenten tegen het lidmaatschap van de EU werden weggewuifd met een verwijzing naar de malloten die ook voor Brexit waren en de media domineerden. Het overkwam de gele hesjes in 2018 toen de aanwezigheid van een handvol antisemieten de kritiek op de oneerlijke belastingplannen van oud-bankier Emmanuel Macron in de media overschaduwde.
En het overkwam vorige week de groeiende groep Nederlanders die het water tot de lippen staat door de coronamaatregelen van het kabinet. En die sinds deze week definitief kopje onder dreigen te gaan door de nieuwe maatregelen.
Vorige week dinsdag zat hun woordvoerder bij Jinek. De 21-jarige vlogger Famke Louise had zich opgeworpen als vertegenwoordiger van deze zwijgende maar groeiende minderheid om uit te leggen waarom zij zich onder de hashtag #ikdoenietmeermee verzette tegen de coronamaatregelen. Dat heeft ze geweten. Zelden is iemand op de sociale media zo snoeihard, zo onbarmhartig en zo onterecht over de hekel gehaald. Voor haar standpunt is namelijk veel te zeggen: dat de schade van de maatregelen steeds meer de baten ervan overtreft. Het wordt ondanks een nu al zeven maanden durende barrage aan anti-coronapropaganda door ten minste een kwart van de Nederlanders gedeeld. En als je corrigeert voor sociaal wenselijke antwoorden – wie durft zich tegenwoordig nog in het openbaar uit te spreken tegen de maatregelen – waarschijnlijk door meer.
De makke was dat ze de feiten en argumenten miste om haar standpunt mee te onderbouwen. De babbelende kaste wist er wel raad mee. In columns en op Twitter werd ze uitgejouwd als dom wicht dat zich inliet met zaken waar ze geen verstand van had. Met een gifje van Eva Crutzen dat Famke Lousie neerzette als een rapper die scandeerde dat ze te dom was om te poepen als smakeloos dieptepunt.
Het incident illustreert wat mij betreft treffend de groeiende kloof tussen twee gescheiden werelden. Enerzijds de wereld van de academisch geschoolde hoofdwerkers; die geloven in feiten, theorieën en argumenten; die respectvol luisteren naar de technocraten van RIVM en OMT; die nauwelijks last hebben van de maatregelen omdat ze makkelijk thuis kunnen werken; die over goede internetverbindingen beschikken; die ruim en prettig wonen en over vaste arbeidscontracten beschikken en dus geen geldzorgen hebben.
Anderzijds de wereld van de praktisch geschoolde handwerkers, de middenstanders en zzp’ers, die hun opdrachten hebben zien wegvallen, hun klandizie hebben zien dalen, hun recette hebben zien verdampen; die zich niet kunnen isoleren omdat ze letterlijk leven van menselijke contacten; die best solidair willen zijn met tante en oma, maar die ook desperaat zijn omdat de bodem van de portemonnee elke maand eerder zichtbaar wordt; en die na decennia van academische neerbuigendheid vooral argwaan voelen als er weer zo’n technocraat op tv maatregelen komt afkondigen die hem niet raken maar hen wel.
Natuurlijk had ik graag een beter gebekte criticus van het kabinet gezien. Juist ook omdat het steeds duidelijker wordt dat men in Den Haag de gevangene is geworden van de paniek die men zelf heeft geïnitieerd en men nog slechts in escalatie kan denken en niet in de-escalatie. Ik vermoed dan ook dat het optreden van Famke Louise de technocraten niet slecht uitkomt. Het sluimerende protest is weer voor even gaan liggen: niemand wil een tweede Famke Louise zijn. Schuldig door associatie. Zo werkt dat.
Een waarheidsspreker zou ik haar in navolging van de Franse filosoof Michel Foucault willen noemen: een burger die de moed heeft een standpunt uit te dragen dat haaks staat op de consensus, die bereid is het genoeglijke comfort van de gedeelde opvattingen te verlaten en de koude van de eenzaamheid te trotseren. Het is veelzeggend dat alleen de handwerkers nog waarheid durven spreken. De hoofdwerkers vinden de technocratische nachtmerrie van het nieuwe normaal kennelijk prima.