Begin november woonde ik een rechtszaak bij van twee afgewezen asielzoekers, Kidane Reeda, Sehla Betgo en hun vijf maanden oude dochtertje Maheder, tegen de ind. Kidane en Sehla, beiden zo’n vijf jaar in Nederland, zijn uitgeprocedeerd. Ze zeggen Eritrees te zijn, maar ze kunnen het niet bewijzen. Ze hebben maanden in vreemdelingen-bewaring gezeten en Nederland heeft geprobeerd hen uit te zetten. Naar Eritrea. Dat mag niet en het lukte ook niet. Hun zaak sleept zich nu al jaren voort.
Afgelopen week moest ik weer aan hen denken. Europese politici kondigden grootse uitzetplannen aan: Zweden wil de komende jaren zo’n tachtigduizend afgewezen asielzoekers uitzetten, Finland twintigduizend, Nederland wil speciale vluchten organiseren om Albanezen uit te zetten. Ook in het plan-Samsom speelt het uitzetten een cruciale rol. In ruil voor een veilige overtocht van 150.000 tot 250.000 erkende vluchtelingen per jaar stelt Samsom voor alle mensen die daarnaast illegaal op bootjes Griekenland binnenkomen linea recta weer op een veerboot terug te sturen naar Turkije.
Uitzettingen zijn de andere kant van de asielmedaille. Regeringen bepleiten graag een strenge aanpak. Maar het terugkeerbeleid is stroperiger dan de ferme taal van politici doet geloven. In oktober al tekenden de lidstaten met hetzelfde doel het EU Action Plan on Return van de Europese Commissie. Maar, om de stroperigheid aan te geven: de laatste vier maanden van 2015 zette heel Europa in door Frontex gecoördineerde vluchten precies 683 mensen uit. Het aantal gedwongen uitzettingen uit Nederland door de Dienst Terugkeer en Vertrek neemt de laatste jaren zelfs af.
Het is moeilijk om iemand terug te sturen. De ene asielzoeker is de andere niet, het gaat om individuen met eigen verhalen en daarvoor hebben we terecht wetten en regels. Mensenrechtenorganisaties verwezen het plan-Samsom direct naar de prullenbak omdat het zonder meer retour sturen van asielzoekers niet strookt met het VN-vluchtelingenverdrag.
Een grote bottleneck is dat veel herkomstlanden geen onderdanen terug willen nemen zonder geldige papieren. Europese leiders hebben wat dat betreft boter op hun hoofd; ze doen er weinig aan dat op te lossen. Zo kiest het kabinet-Rutte tijdens onderhandelingen met herkomstlanden eerder voor andere Nederlandse belangen dan voor harde afspraken over terugkeer, blijkt uit het onderzoek Goede reis terug dat De Groene Amsterdammer in november publiceerde. En neem de bijeenkomst op Malta afgelopen november. Europese regeringsleiders beloofden Afrikaanse landen een noodfonds van ruim 1,8 miljard euro als ze zouden meewerken aan het Europese uitzettingsbeleid. Er is tot nu toe 82,41 miljoen euro aan het fonds betaald. Ook Nederland droeg niet meer bij dan de al eerder toegezegde ontwikkelingsgelden.
Ik sprak Kidane en Sehla na afloop van hun zaak nog even, voor hen was het de zoveelste keer dat ze naar een rechtbank togen, toch hadden ze ook nu weer goede hoop. Later hoorde ik dat hun beroep was afgewezen vanwege gebrek aan documenten. Ze kunnen niet terug en mogen niet blijven. Ze zitten vast in de grijze zone van het terugkeerbeleid, en zo zijn er velen met hen. Het uitzetten van honderdduizenden uitgeprocedeerde asielzoekers gaat gewoon niet gebeuren. Politici weten dat zelf heel goed. Zoals ze ook weten dat het aantal vluchtelingen niet binnen zes weken is teruggedrongen. Het is fermheid voor de bühne. Een reëel en haalbaar vluchtelingenplan, dat komt er maar niet.