Dat pratende hoofden, cijfers en statistieken een spannende documentaire kunnen opleveren bewijst I.O.U.S.A. uit 2008 van Patrick Creadon. De film behandelt op enerverende wijze de torenhoge Amerikaanse staatsschuld (in februari 2007 was die 8,7 biljoen dollar, en inmiddels is de tien biljoen overschreden) – een bizarre situatie, die door de inmiddels ingetreden kredietcrisis in nog schriller licht is komen te staan.
I.O.U.S.A. is opgezet als een soort road movie en volgt Robert Bixby en David Walker tijdens hun ‘Fiscal Wake-Up Tour’ in 2007 en 2008. Robert Bixby is met zijn gele tanden, kleine kraaloogjes en nerveuze lachje niet bepaald een mediagenieke figuur, maar hij is niettemin een van de troeven van deze film. Bixby is directeur van The Concord Coalition, een grassroots-organisatie opgericht in 1992 uit bezorgdheid over het fiscale beleid van de Verenigde Staten. Bixby zet zich al vanaf het begin in voor de organisatie en werd in 1999 benoemd tot directeur. Sinds 2005 initieert zijn Concord Coalition, in samenwerking met een aantal andere organisaties, de Fiscal Wake-Up Tour.
Bixby wordt op de tour vergezeld door David Walker, die tijdens het draaien van de film in maart 2008, terugtrad als hoofd van de Government Accountability Office (GAO). Walker is duidelijk gepokt en gemazeld in het politieke leven en de mediapresentatie die daarbij hoort. Toch is Bixby de held. Hij weet Amerika’s fiscale problemen op heldere en geestige wijze uiteen te zetten. De film stipt vier oorzaken aan van de hoge staatsschuld. Slecht leiderschap – de Bush-cocktail van geldverslindende oorlogen in combinatie met belastingverlagingen – is een van de belangrijkste.
Het is een verademing dat de Bush-kritiek niet wordt opgediend met een vettig-populistische saus à la Michael Moore. Hier geen grappige montages van ongelukkige mediamomenten van Bush, maar inhoudelijke kritiek op zijn beleid, gebaseerd op feiten en ondersteund door deskundigen. De onderwegbeelden van Walker en Bixby worden afgewisseld met interviews met prominenten op fiscaal-economisch gebied. Zoals Paul Volcker, chairman van de Federal Reserve Board van 1979 tot 1987, die een eind maakte aan de economische crisis van de jaren zeventig door forse renteverlagingen in te voeren. (Hij is nu economisch adviseur van Obama.) Dan Robert Rubin, minister van Financiën onder Clinton, onder wiens bewind in 1998 – voor het eerst in dertig jaar – een evenwicht werd bereikt tussen federale uitgaven en inkomsten. En Paul O’Neill, de minister die door Bush eind 2002 werd ontslagen, onder meer omdat hij weinig zag in diens plannen voor verdere belastingverlagingen.
Zonder het te benoemen, stipt de film nog een vijfde probleem aan: de oppervlakkigheid van de media. Tragikomisch dieptepunt van de Fiscal Wake-Up Tour komt wanneer Bixby en Walker in New Hampshire door de lokale televisie uitgebreid worden geïnterviewd, om dezelfde avond te merken dat hun verhaal moest wijken voor een mediagenieker nieuwsbericht: een dief heeft voor de ogen van de politie een diamanten ring ingeslikt…

I.O.U.S.A. is te zien tijdens het Idfa