Franse school

Een jonge tiener zit in haar tienerkamer op haar tienerbed met een roze kussen op schoot en frutselt aan de armbandjes om haar pols. Op de muur achter haar prijkt een behang van New York, met Marilyn Monroe, het Vrijheidsbeeld en het Chrysler Building als ingrediënten van een droomwereld ver bij het meisje, in Marokko, vandaan. Aan het hoofdeinde van haar bed zit een knuffelbeer met een rood hart tussen zijn poten, I Love You.

Uit alles spreekt het ongemak van een jong leven, de verwachting en de twijfel, en dan heeft het kind nog geen woord gezegd. Ze vertelt hoe ze in Rabat naar de Franse school gaat, een hoogst elitaire middelbare school waar Marokkaanse kinderen een toelatingstest voor moeten doen, maar waar zij, omdat ze over de Franse nationaliteit beschikt, zo naartoe kon. Alleen sprak ze geen woord Frans, vertelt ze, in inmiddels vloeiend Frans.

Kunstenaar Meriem Bennani ging zelf ooit naar diezelfde school, het Lycée Descartes, voordat ze in Parijs ging studeren en verhuisde naar, inderdaad, New York. In een interview voor de Whitney Biennial, waar ze in 2019 aan deelnam, vertelt ze hoe er nog altijd een postkoloniaal restje in haar zit dat ze kan aanwenden voor haar werk. De video Mission TEENS: French school in Morocco, nu te zien in het Eye Filmmuseum in het kader van de Eye Art & Film Prize, is daar een geweldig voorbeeld van: Bennani keerde terug naar haar Franse school en dat leverde een prachtig, flitsend portret op van Marokkaanse tieners die met één been in Marokko en met één been in Frankrijk staan, het oude ‘moederland’. Vaak met volle overgave, zonder dat ze de consequenties daar helemaal van kunnen overzien.

Bennani geeft de kinderen alle ruimte om ze te laten spreken en oordeelt nergens, zelfs niet bij de onuitstaanbaar verwende jongen, in een sweater van Givenchy, die vier Indonesische bedienden tot zijn beschikking heeft en met dedain over zijn landgenoten praat. Marokkanen die niet naar de Franse school gaan, zijn volgens hem van een ander niveau, hebben een andere mentaliteit. Hij noemt ze ‘Echte Marokkanen’, die leven in arme wijken, eten in kiosken en naar het strand gaan, ‘the shitty beach’. De ‘Kleine Marokkanen’, waartoe hij zichzelf en de kinderen van Descartes rekent, zijn beschaafde mensen die houden van fancy restaurants en mooie huizen. Hij schenkt zichzelf met een servet om de fles een glas cola in. ‘Ah’, zegt hij, ‘daar komt mijn couscous.’

In 2019 won Bennani de jaarlijkse Eye Art & Film Prize en nu is haar werk opnieuw te zien in een tentoonstelling met andere winnaars van de afgelopen drie jaar: naast Bennani zijn dat het Karrabing Film Collective, een kunstenaarscollectief bestaande uit de oorspronkelijke bewoners van de Northern Territories in Australië, en Kahlil Joseph, die begon als regisseur van beroemde videoclips. Bennani slaagt er van de drie het best in om een politieke betekenis ongedwongen, met humor en daardoor genadeloos, haar werk binnen te laten sluipen. Bennani’s video’s zijn bovendien werkelijk een kruising tussen kunst en film, want naast de treffende portretten heeft Mission TEENS een zweem van reality tv en een vleugje magisch realisme (als ze zelf in beeld komt, is dat in de vorm van een 3D-animatie, een grappige, sexy ezel). Als installatie is de video ingenieus opgesteld met meerdere schermen en vreemde, hoogst oncomfortabele stenen in de ruimte om op plaats te nemen.

De tussenwereld is Bennani’s domein, de vormende jaren tussen kind en volwassene, de vruchtbare grond tussen verschillende culturen en de hobbelige weg tussen het centrum van de macht en de periferie. Ze filmt de wereld om zich heen en zet details naar haar hand, zoals villa’s in de rijke buurten van Rabat die ze een mond geeft en een lied laat zingen over hun bewoners en hun lot. Soms creëert ze zelf een wereld, zoals het fictieve eiland in de Atlantische Oceaan als decor voor een sciencefiction-trilogie over migranten.

En soms dient de absurde wereld zichzelf aan. In Eye draait de video 2 Lizards die ze in coronatijd maakte met filmmaker Orian Barki, over twee hagedissen die samen de stad in quarantaine verkennen. Het begon als een reeks losse clips, een miniserie bijna, die viral gingen op sociale media. De hagedissen wisten met hun gesprekken de essentie van een collectieve ervaring te pakken, de staat van verwarring waarin niets meer veilig was en alles mogelijk leek. Als een kameel op een dakterras dan een trompet tevoorschijn haalt, en eerst een hond en dan een schaap bijvallen in Miles Davis’ It Never Entered My Mind raakt dat een snaar. Het voert je terug naar die vreemde wereld, die even de onze was.