Het werd ruzie. Dat Nya een mooie speech had gegeven wilde hij nog wel toegeven, maar het idee dat ze samen met Elsa een game changer voor het feminisme zou zijn, hoonde hij weg. Ooit maakten we ruzie over het geweld bij Michael Haneke en Sam Peckinpah, tegenwoordig hebben we een zoon van vier die Ninjago wil kijken: een serie over Lego-poppetjes die ninja’s en boeven zijn.
Een van die poppetjes is Nya, het enige ninja-meisje in de serie. Ze is de zus-van, de love interest van andere ninja’s; iedereen wil haar sowieso beschermen. Maar wat ze zelf wil, zegt ze meerdere keren, is de vrijheid om haar eigen lotsbestemming te kiezen. En dat doet ze uiteindelijk ook, met een mooie speech.
Noem mij één film, schreeuwde ik, waarin een vrouw de hoofdrol speelt en haar verhaal niet bepaald wordt door de liefde – voor man, vrouw of kind – of een gebrek daaraan. Dat lukt je dus niet! Nya is de enige. En Elsa, de manloze ijsprinses uit Frozen: de opdracht in haar leven is het ontdekken, beheersen en accepteren van haar eigen kracht. Denk je eens in wat dat doet voor het wereldbeeld van kleine meisjes – en jongetjes!
Maar de man in mijn huis is helemaal klaar met al dat gezeik over rolmodellen en representatie. Belegen jaren-zeventigretoriek noemt hij het, klakkeloos overgenomen uit een tijd dat er nog drie televisiekanalen waren, maar dan zonder het revolutionaire elan van toen. Wel de klepel, niet de klok. Meisjes in het Westen weten allang dat ze alles kunnen worden, snauwde hij, kijk om je heen, kijk naar de macht, naar de hoofdeconomen van ING en ABN bijvoorbeeld, die van het IMF en de Wereldbank, naar de president van de Europese Centrale Bank: het zijn allemaal vrouwen. En wanneer is Angela Merkel ooit aangevallen op haar geslacht?
Het is niet dat hij een anti-feminist is, integendeel, onlangs begon hij zelf over het seksisme in een recensie van Stella Bergsma’s feministische pamflet Nouveau fuck. De NRC-recensent van dienst gaf twee ballen, het enige wat hij kon waarderen waren de momenten dat Bergsma zich kwetsbaar opstelde, haar tekortkomingen opsomde (oftewel: nederig was) en volgens de recensent zo de motor van haar werk blootgaf, namelijk: ‘Woede om niet verkregen liefde en erkenning.’ Weer die liefde dus! Al waren we het er thuis ook over eens dat pijn tegenwoordig de motor van bijna alle boeken en films vormt, ook die van mannen, liefst voortgebracht door een onverwerkt trauma uit het verleden (bij gebrek aan een eigen trauma mag het tegenwoordig ook een trauma van je ouders of grootouders zijn die intergenerationeel doorspeelt). Zonder verdriet telt het niet. Het menselijk bestaan als open wond.
Het kán niet, zei mijn vriend rustig. Elsa is Disney, Nya is Lego; het is volstrekt onmogelijk dat multinationals de status quo zouden doorbreken. Ga maar na: Elsa is een ijsprinses, haar kille lichaam kan mensen doen sterven. Natuurlijk heeft ze geen geliefde, is de onderliggende boodschap, die komt pas als Elsa een beetje opwarmt en zich leert beheersen. Dit is gewoon het aloude stereotype van de vrouw als chaos en onbeteugelde oerkracht dat ook Jordan Peterson propageert.
En Nya – Nya begeeft zich acht seizoenen lang in een wereld die compleet door mannen wordt gedomineerd. Daarin mag het haar dan gelukt zijn om een seat at the table te veroveren, maar wat hebben andere Lego-vrouwen daaraan? Nya vertegenwoordigt een lean in-feminisme, het is volledig op het individu gericht, de opdracht is enkel om net zo hard te schreeuwen en strijden als mannen dat doen. Zie ook de adviezen van Stella Bergsma.
We kwamen er niet uit. Is elke kleine stap er een vooruit of juist twee terug omdat het afleidt van de veel grotere stap die moet worden gemaakt? Moet elke sterke vrouw worden toegejuicht of bevestig je daarmee een te eenzijdig en normatief idee van kracht? Voordat je het weet zit je alleen nog te tellen: hoeveel vrouwen, hoeveel lhbtqi’ers, hoeveel mensen van kleur, zoals de officiële term nu luidt (want wit is bij nader inzien toch geen kleur?). Wat je dan krijgt is een Divibokaal van de NOS.
Sociale strijd heeft tegenwoordig de vorm van een petitie, las ik ergens, het is niet meer dan een poging om the powers that be tot actie te manen. Maar wie durft nog zelf de status quo te bevragen?
Een paar dagen later kwam hij met een antwoord. Sigourney Weaver in Alien. Pam Grier in Jackie Brown. Veel van de hoofdrollen die John Cassavetes voor zijn geliefde Gena Rowlands schreef. Cat Girls Gamblers 1, 2 en 3, nooit van gehoord, maar er werd me bezworen dat in deze Japanse jaren-zestigfilms liefde hoogstens een bijzaak is.
Zelf bedacht ik ook nog een voorbeeld: Buffy the Vampire Slayer. Mijn (jeugd)heldin Buffy wordt niet gedreven door haar eigen emoties, maar door een grotere strijd: het redden van de wereld. Ook zij moet zich verzoenen met haar kracht, ze haat de verantwoordelijkheid die het haar geeft en is net zo goed in gevecht met vampiers en demonen als met zichzelf. Maar ze heeft wel geliefden en uiteindelijk deelt ze haar kracht met tientallen andere meisjes, nieuwe slayers. Zo’n rolmodel zou tegenwoordig toch een absolute game changer zijn?