Gebarsten pantser

Onverwerkt oorlogsverleden in de documentaire De dood van Antonio Sánchez Lomas (EO) van Ramón en Salvador Gieling. Dezelfde thematiek zit ook in Frans Bromets Verstopt (kro-ncrv), maar qua methode en toon kunnen films niet sterker verschillen. De arena van de Gielings is het Andalusische dorp Frigiliana, waar, zoals overal in Spanje, de wonden van en herinneringen aan de Burgeroorlog en zijn slachtoffers niet verdwenen zijn. Bromet portretteert een Nederlander wiens vader als verzetsman bezweek in KZ Natzweiler, zonder zijn baby ooit gezien te hebben.

De Gielings moeten het dorp goed kennen, gezien hun toegang tot hoofdrolspelers ter linker- en rechterzijde. In het raadhuis hangt een schilderij waarop de Guardia Civil trots door het dorp paradeert met, hangend over een muilezel, het lijk van een zojuist neergeschoten dorpeling/verzetsstrijder uit de bergen (1952, dertien jaar na Franco’s overwinning!); en dat op een kerkelijke feestdag door volle gepavoiseerde straten. Alleen dat object al is een indrukwekkende kapstok voor het filmscript. Wie iets wil weten over de trauma’s, complexe verhoudingen en soms ongerijmdheden in zo’n gemeenschap moet vooral (terug)kijken. Maar dat de makers deze gruwel, en andere gruwelen door het verzet gepleegd, laten naspelen door dorpelingen ‘met het oog op verzoening’ vind ik onethisch en aanmatigend. Ook al wilden enkelen zelf.

Ook bij Verstopt voel ik me regelmatig ongemakkelijk, maar daar werkten de hoofdrolspelers overtuigd mee en is van nevenschade geen sprake. We betreden het appartement van Eduard van Dijk. Verbijsterende aanblik. Op het eerste gezicht een uitdragerij, bij nader inzien een goudmijn aan boeken, documenten, catalogi, kunstvoorwerpen. En wapens. Zo bomvol dat hij zelfs op de zitbank geen slaapplek meer had en de keuken ongebruikt bleef.

Toen hij instortte, vond vriendin Vera Funke een plek in een verpleeghuis, waar we deze deftige heer leren kennen. Hij verveelt zich zonder zijn dierbare spullen. Vera en een familielid van Eduard beginnen aan de schijnbaar onmogelijke opdracht om de plek bewoonbaar te maken (weggooien, kringloop, opslag en blijven). Af en toe komt Eduard, keurig gekleed, kijken hoe het ervoor staat. Erkentelijk lijkt hij nauwelijks, ook al omdat hij een extreem ruime definitie van bewoonbaar hanteert. Van hem mag het meeste blijven. Hij lijkt beduidend meer met spullen dan met mensen te hebben – die laatsten, zegt hij, gaan hooguit tachtig jaar mee, maar die prachtige Griekse vazen blijven.

Vera kijkt, zegt niets. Maar hevig geroerd raakt hij bij teksten van Floris Bakels, die als een van de weinigen Natzweiler overleefde en daar Nacht und Nebel over schreef. Waarin ook lijden en sterven van zijn vriend Van Dijk, Eduards vader. Aan diens kleine kinderen schreef hij na de oorlog een brief over die vader. Eduards pantser is pas recent gebarsten en de snikken kunnen nu komen. De wapens symboliseren zijn woede en haat. De kunst biedt schoonheid die hem met het leven verzoent. Maar de oorlog maakt nog altijd slachtoffers.