Vladislav Sadykov (26), student international business aan de Universiteit van Maastricht, leunt tegen de kraakwitte muur. De spiegelzaal van de Bonbonnière met grote ramen, geornamenteerde plafonds en krakende houten vloer, loopt snel vol. Mensen praten aan hoge tafels met elkaar, achterin speelt een kamerorkestje Russische muziek. ‘Het gaat top’, mompelt hij. Hij organiseert samen met twee vriendinnen voor het eerst deze Russische lunch in Maastricht. Het animo is groot, zo’n veertig mensen gaven zich op via hun Facebook-pagina, maar hij verwacht er een stuk of zestig. Op een grote tafel staan gevulde paprika’s, pannenkoeken, aardappelsalades, tal van Russische worsten, koolpakketjes in bladerdeeg, augurken, uien en heel veel taarten. Fris Russisch berkensap in een kartonnen pak ernaast. De gasten vormen een rij en scheppen het eten op kartonnen bordjes. ‘Ik miste een Russische gemeenschap in Limburg’, zegt Sadykov in zijn welkomsttoespraak. ‘In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zijn die er al. Daarom hebben wij nu hier het “Russky Dom”, het Russisch Huis, opgericht.’ De gasten applaudisseren. Vladimir Poetin kijkt geflankeerd door twee Russische vlaggetjes vanaf de schoorsteenmantel toe.
Sadykov maakt zich net als veel andere Russen in de Bonbonnière zorgen over de toegenomen spanningen tussen Nederland en Rusland. Hij merkt dat zijn Nederlandse vrienden anders naar de situatie kijken dan hij. Zij verdedigen altijd de ‘westerse blik’. Dat is vervreemdend. Sadykov probeert in gesprekken met vrienden de vooroordelen over Rusland weg te nemen. Hij komt met tegenargumenten en zegt dan dat er nog helemaal geen bewijs is tegen Rusland. Je kunt niet zomaar Rusland de schuld geven, vindt hij: ‘Je moet de feiten laten spreken.’ En hij is ervan overtuigd dat die feiten zullen uitwijzen dat de Russische regering niet verantwoordelijk is voor het neerschieten van de MH17.
De Russen in Nederland vormen een van de best geïntegreerde migrantengroepen; ze spreken over het algemeen goed Nederlands, zitten op Nederlandse universiteiten, werken vaak bij Nederlandse bedrijven of zijn getrouwd met een Nederlandse man. Ze kijken en lezen zowel Nederlands als Russisch nieuws. Toch zijn op een enkele uitzondering na de meeste Russen loyaal aan hun vaderland en hun president. Ze vinden het Nederlandse nieuws bevooroordeeld en vertrouwen dat van Rusland meer. De afstand tussen hun Nederlandse vrienden en collega’s wordt, nu de spanningen tussen beide landen toeneemt, groter. Veel mensen trokken hun medewerking voor dit artikel in, zoals een Russische universitair docente die zei dat ze zelfs met haar Nederlandse man tegenwoordig niet meer over dit onderwerp praat. ‘We vermijden een gesprek met Nederlanders over Oekraïne.’
Vladislav Sadykov is een echte ‘Sovjet-Uniemix’, zoals hij het noemt: zijn grootouders, Armeniërs uit Karabach, trokken naar Oezbekistan, zijn moeder is half Armeens, half Russisch, zijn vader half Oezbeeks en half Russisch. ‘Veel meer mensen hebben zo’n verhaal’, benadrukt hij. Op zijn twaalfde kwam hij met zijn moeder, broertje en oma uit Oezbekistan naar Nederland en vroeg asiel aan vanwege ‘privé-omstandigheden’. Na zeven jaar in een asielzoekerscentrum kregen ze uiteindelijk via het generaal pardon een verblijfsvergunning. ‘Ik wil niet alles wat daar gebeurde goedpraten, maar het is jammer dat de Sovjet-Unie uit elkaar is gevallen. Russen zijn erg bij elkaar betrokken. Het is niet zoals in Europa, voor jullie is de Griekse crisis ver weg. Wij voelen ons allemaal één: een crisis in Siberië voelt alsof die bij onszelf is.’ Daarom wil hij ook zo graag deze gemeenschap oprichten. Contact met elkaar hebben, of het nu om Russen gaat uit de federatie, Wit-Rusland, Oezbekistan, Oekraïne of een andere voormalige Sovjet-Unie-lidstaat – Rus-zijn zit in je bloed. ‘We horen bij elkaar en we begrijpen elkaar. We hebben een gedeelde geschiedenis.’
Sinds 2000 is het aantal migranten uit de Russische Federatie en uit andere landen van de voormalige Sovjet-Unie enorm gestegen. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek woonden er in 2012 zo’n 65.000 personen van sovjet-origine in Nederland, ruim drie keer zo veel als midden jaren negentig. Een groot deel van hen is Russisch. Het gaat om Russen uit de Russische Federatie, maar ook mensen uit Centraal-Azië en de Kaukasus, Oezbekistan, Kazachstan, Wit-Rusland en de Baltische staten. Opvallend is dat er twee keer zo veel vrouwen als mannen uit Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne naar Nederland trekken. Dat komt, volgens het cbs, vooral door het grote aantal Russische vrouwen dat trouwt met een Nederlandse man.
In Maastricht is in april van dit jaar zelfs een nieuw Russisch consulaat geopend. De kersverse honorair-consul, de Nederlandse zakenman Constantijn van Vloten (62), is met zijn VVM-Group, een bedrijf dat gespecialiseerd is in horeca-exploitatie van grote evenementen, amusementsparken, musea en sportstadions, eigenaar van de Bonbonnière en heeft hier ook het consulaat gevestigd. Hij schat dat er zo’n 2500 Russen in Noord-Brabant, Limburg en de Euregio rondom Maastricht wonen. ‘Het groeit en groeit en groeit.’ Als ondernemer doet hij al sinds 23 jaar zaken in Rusland. Hij verzorgt onder meer de horeca in de Hermitage in Sint-Petersburg. Vladimir Poetin kent hij persoonlijk. Hij is de eerste Nederlandse consul die in dienst treedt van de Russische Federatie. En daar is hij trots op.
Hij wijst de weg naar een laag achterkamertje waar twee bruinleren fauteuils staan, een lage tafel met een grote asbak en een enorme kaart van Rusland aan de muur. ‘Kijk’, wijst hij met verve. ‘Rusland is al zo groot. Het wil helemaal geen land erbij hebben.’ Van Vloten, gekleed in een zwart pak met zwarte stropdas, gaat zitten en steekt direct met geagiteerde stem van wal. Hij is pro-Rusland en ergert zich. ‘Het beeld dat hier bestaat, klopt totaal niet met de werkelijkheid’, stelt hij. Rusland is volgens hem geen maffiastaat. ‘Alles is er wettelijk geregeld. De Rus doet niets wat niet wettelijk is. De inlijving van de Krim is bijvoorbeeld heel wettelijk verlopen.’ Van Vloten is boos. ‘Dit moet een keer goed worden gezegd. Vladimir Poetin is netjes, eerlijk, fatsoenlijk, hij leeft sober en werkt keihard. Niets is waar wat hier over hem wordt gezegd. En kunt u ook vermelden dat hij is voorgedragen door de Russische Vereniging voor Internationale Samenwerking voor de Nobelprijs voor de vrede? Rusland heeft die MH17 niet neergeschoten, maar krijgt nu wel de schuld.’
De consul staat op en trekt zijn zwarte jasje recht. Hij loopt terug naar de spiegelzaal om de Russische lunchgasten toe te spreken. ‘Dit zijn moeilijke tijden. Rusland staat in een slecht daglicht door heel slechte propaganda die in westerse media wordt gevoerd’, speecht Van Vloten plechtig en met lange pauzes. Zijn Russische vrouw vertaalt zijn woorden. ‘Ik ben blij dat Rusland tegenmaatregelen genomen heeft zodat mensen in Nederland begrijpen dat Rusland respect verdient en dat het een belangrijk land is.’
Hij krijgt veel bijval van de gasten in de zaal. Twee jongens uit Wit-Rusland klappen enthousiast, ze zijn op hun tiende meegekomen met hun eigen moeders toen die gingen trouwen met een Nederlandse man. Ze zijn heel blij dat ze hier opgroeien, tegelijkertijd hebben ze groot respect voor Poetin. ‘Hij heeft de Russen weer hun trots gegeven.’
Een Russisch-Oekraïens echtpaar knikt instemmend. Ze werken beiden bij een hightechbedrijf in Eindhoven, wonen hier nu tien jaar, hun kinderen zijn hier geboren, ze beschouwen Nederland als hun tweede thuis, maar ze zijn erg teleurgesteld dat Rusland van alles de schuld krijgt. ‘Het is echt waar, wij worden als Russen in Oekraïne niet eerlijk behandeld’, benadrukt de vrouw aangeslagen. ‘Het zou juist slecht zijn als Poetin ons niet zou helpen’, vult haar man aan. ‘Hoe kunnen de Oekraïners hun eigen steden, kerken en scholen bombarderen? Net hebben ze de academie van wetenschappen in Donetsk vernietigd. Waarom?’ Hun twee kinderen staan tegen hen aan geklemd. ‘Dit soort krachten in het midden van Europa zijn heel gevaarlijk’, vervolgt de vrouw. ‘Nu haten de Oekraïners de Russen, maar who is next?’
De jaren negentig in Rusland waren chaotisch, intimidatie en afpersing vierden hoogtij, de economie stortte in, veel mensen vervielen in armoede. Poetin bracht de rust terug, benadrukken veel Russen. Hij dwong respect af en, bovenal, de economie krabbelde op. Er ontstond een nieuwe middenklasse met goede salarissen en vooruitzichten. En juist die trekt de laatste jaren naar Europa om te studeren of te werken. Student Vladislav Sadykov denkt dat het conflict eigenlijk gaat om de strijd tussen de Verenigde Staten en Rusland, om Europa. Amerika wil niet dat Europa te dicht naar Rusland toe groeit. ‘Ze willen dat Europa afhankelijk blijft van Amerika. Zo zie ik het althans. Rusland heeft geen belang bij een oorlog. Het heeft niets te maken met Oekraïne.’ Daar is de student van overtuigd, zoals vele Russen met hem.
Op zijn Facebook-pagina schrijft hij een dag later over deze middag: ‘10 augustus was een van de leukste dagen van mijn leven.’
‘Dear compatriots! Vanwege mogelijke voorvallen van agressie tegen de Russische gemeenschap heeft het kantoor van de Rossotrudnichestvo in Nederland een hotline geopend voor hulp’, zo staat het op de website van het agentschap van de Russische ambassade in Den Haag. Sinds het neerschieten van de MH17 is in Nederland een anti-Russische stemming ontstaan die ook de Russische gemeenschap raakt. Het Nederland-Rusland Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen kreeg haatmails toegestuurd met teksten als: ‘Jullie moet je diep schamen’, ‘Poetin is een fascist’ en ‘We moeten de Navo sturen en alles daar in de fik steken’. Pieter Broertjes, burgemeester van Hilversum, suggereerde in een radio-interview dat we ook de dochter van Vladimir Poetin kunnen uitzetten. ‘Dan geven we een heel ander signaal.’ Vervolgens reageerde hij snel op Twitter: ‘Opmerking over dochter Poetin op Radio 1 was niet verstandig. Deze kwam voort uit een gevoel van onmacht dat vele mensen zullen herkennen.’ De Telegraaf deed er nog een schepje bovenop en drukte een foto af van het huis waar de 29-jarige Maria Poetin in de Krimwijk in Voorschoten zou wonen met haar Nederlandse man. Ook in Antwerpen zou de Russische gemeenschap zich bedreigd voelen, meldde de Vlaamse krant Gazet van Antwerpen, en de Duitse krant Die Welt schreef hetzelfde over Russen in Maastricht.
‘Mensen beginnen het Russen kwalijk te nemen, alleen omdat ze Russisch zijn’, zegt Zurab Agirbov, vertegenwoordiger van Rossotrudnichestvo aan de telefoon. ‘Dat is onacceptabel.’ Ook hij vindt de uitingen in de Nederlandse media erg verontrustend. ‘Ze geven een vertekend beeld van de situatie, laten alleen maar één kant van het verhaal zien over de ramp, over het oosten van Oekraïne, over Rusland. Neem het voorbeeld van de commandant die die teddybeer omhoog hield. In de Nederlandse media werd net gedaan of hij die beer ging stelen, in werkelijkheid, verderop in het filmpje, zag je dat hij die beer weer neerlegde en aangedaan zei: “Look what they did.”’ Agirbov heeft nog geen telefoontje op zijn hotline binnengekregen. ‘Maar we willen laten zien dat we er klaar voor zijn. Wij zijn er voor iedereen met Russisch bloed, ook voor Russen uit de republieken van de voormalige Sovjet-Unie. Als ze Russisch spreken en zich Russisch voelen, dan helpen wij ze.’
‘Hier zit vaak de crème de la crème uit Rusland.’ Heleen over de Linden is voorzitter van de Ruslandtafel op de Industrieele Groote Club in Amsterdam en advocaat gespecialiseerd in alles wat met Rusland te maken heeft. Van Russische ondernemers met juridische geschillen in Nederland, Russische werknemers met een arbeidsconflict bij een groot bedrijf, tot Russische vrouwen die willen scheiden van hun Nederlandse man. Over de Linden zit op een bankje in de klassieke tuin van het Geelvinckmuseum in Amsterdam, waar ze op de bovenetage haar advocatenpraktijk heeft. De eigenaar van het achttiende-eeuwse huis – J.A.W. Buisman, die tevens honorair-consul in Amsterdam is voor Wit-Rusland – richtte in 2003 de Ruslandtafel op. Een ‘informeel ontmoetingspunt’ voor iedereen die in Rusland is geïnteresseerd. De tafel – met ruim tweeduizend mensen in het mailbestand – organiseert zo’n vier keer per jaar grote bijeenkomsten. ‘Er komen mensen uit het bedrijfsleven, diplomaten, het mkb, geëmigreerde Russen, Russische tolken, consultants, leraressen.’ De Ruslandtafel is uitgesproken tegen de sancties. ‘We vinden dat er beter gewerkt kan worden aan meer begrip voor elkaars standpunten.’
De advocate kent geen enkele Rus in Nederland die tegen Poetin is: ‘Hij heeft het land na Boris Jeltsin er weer bovenop geholpen.’ Rusland heeft twintig jaar, zo benadrukt Over de Linden, erg zijn best gedaan om westers te worden. ‘Het land heeft al heel veel bereikt, maar Poetin is op het internationale toneel als derderangs burger behandeld. Hij heeft nu gezegd dat het afgelopen is, dat hij niet meer op het uitklapbankje wil zitten.’ Dat Rusland in de pers wordt weggezet als bananenrepubliek vindt Over de Linden een bewijs van het vooroordeel dat hier leeft. Ze betreurt het vooral dat het na al die inspanningen, en na het vriendschapsjaar Nederland-Rusland, nu weer ‘wij’ tegen ‘zij’ is geworden.
‘Jullie in Europa maken grappige karikaturen van Poetin, net als van Hitler in de jaren dertig’, begint de Russische dissident Dennis Solopov (26). ‘Maar Poetin is niet grappig. Hij is gevaarlijk. Hij is een sluwe man, met een ex-kgb-mind.’ Samen met zijn Russische vriendin Julia Kochetkova (24) zit hij aan een tafeltje in café De Brakke Grond in Amsterdam. Ze wonen in Sittard, maar zijn dit weekend op bezoek bij vrienden in de hoofdstad. Ze vormen, net als in Rusland, een eenzaam tegengeluid in Russisch Nederland. Solopov zit verlegen met zijn jas aan voorovergebogen over de cafétafel en zoekt voorzichtig naar de goede Nederlandse woorden. ‘Poetin heeft begrepen dat de EU afhankelijk is van olie en gas uit Rusland en dat als hij oorlog gaat voeren Europa niets kan doen. Door de MH17 moest hij zich even inhouden, maar nu zal hij doorgaan met wat hij wil bereiken, namelijk de onrust laten voortduren en een doorgang creëren over land naar de Krim.’
Dennis Solopov woonde in Moskou en organiseerde op 28 juli 2010 een demonstratie tegen het kappen van een bos bij Khimki dat moest wijken voor een snelweg, maar ook tegen de corruptie die hiermee gepaard ging, en tegen de lokale politiek. ‘De burgemeester is een ex-crimineel’, vervolgt Solopov. ‘In de jaren negentig ontstonden veel criminele groepen. De slimmeriken gingen daarna de lokale politiek in.’ Het was een unieke periode in de geschiedenis. ‘Tijdens de Sovjet-Unie was je hoog als je in de Communistische Partij zat, de kgb stond daaronder. Nu zit de top van de kgb in de regering en controleert de politieke partijen.’ Hij hoorde al snel dat hij werd gezocht en vluchtte naar Kiev, waar hij later toch op last van de Russische politie werd vastgezet als ‘extremist’. Tijdens zijn proces over de kwestie of hij wel of niet aan Rusland zou worden uitgeleverd, kreeg hij asiel in Nederland.
‘Op 28 juli 2011 kwam ik hier aan, precies een jaar na het protest bij Khimki. Die datum is nog belangrijker voor me dan mijn geboortedatum’, lacht hij. Het begon onwezenlijk. Nadat hij op Schiphol was geland, reed een Nederlandse vrouw die geen Russisch sprak hem naar Sittard. Ze bracht hem naar een huis en zei: ‘Hier zijn de sleutels.’ ‘Daar stond ik. Ik wist niets, sprak geen Nederlands en begreep niet waar ik was. Het was een cultuurshock. Het is hier zo anders. In Rusland is altijd stress, de maatschappij is gestrest, alles is daar harder, mensen wantrouwiger. In Nederland lachen mensen op straat, in Rusland nooit. Ik woon nu drie jaar in Nederland en begrijp daardoor Rusland beter. Ik zie dat er een alternatief is.’
Alhoewel de laatste jaren het aantal Russen dat hier asiel zoekt enorm is gestegen, zijn er niet veel Russische dissidenten in Nederland. In 2012 vroegen 810 Russen asiel aan, zes keer zo veel als in 2008, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Rusland staat binnen de Europese Unie, na Syrië, op de tweede plaats als het gaat om asielaanvragen. De meeste asielverzoeken worden echter afgewezen. ‘In Parijs wonen meer politieke vluchtelingen’, zegt Solopov. ‘Daar ga ik vaak naartoe.’ Ook met Aleksandr Dolmatov, die in 2012 zelfmoord pleegde in het uitzetcentrum in Rotterdam nadat zijn asielverzoek was afgewezen, had Solopov veel contact, soms logeerde hij bij hem in Sittard. Ze kenden elkaar nog uit Moskou. ‘Wij kennen elkaar allemaal, ook de vrouwen van Pussy Riot, we zijn jong, progressief, actief, maar we zijn niet met veel. We hebben steeds meer vrienden in de gevangenis of in een strafkolonie.’
‘De Russische samenleving slaapt’, verklaren hij en zijn vriendin in koor. ‘Mensen zijn bang, moe en protesteren niet. Alleen in Moskou is het een beetje anders, daar krijgen mensen meer informatie. Ik ben ook bang, ik had een goede baan als edelsmid, ik had geld, maar als je vrij wilt zijn moet je actief zijn.’ Nu zit hij op zijn 26ste met zijn vriendin, die voor hem naar Nederland is gekomen, in Sittard. Zijn contract bij een edelsmid in Maastricht loopt bijna af. Hij denkt erover om naar Tilburg te verhuizen, vlak bij Antwerpen. ‘Daar zitten veel Russisch-joodse edelsmeden.’ Contact met de Russische gemeenschap in Nederland heeft hij niet. ‘Nee’, glimlacht hij veelbetekenend. Russen in Nederland zijn volgens Dennis Solopov te veel beïnvloed door het Russische nieuws. ‘Het nieuws uit Rusland is oorlogspropaganda. Het is echt schokkend, het is niet de halve waarheid, het zijn gewoon leugens.’ Hij geeft als voorbeeld het nieuwsbericht dat er in Nederland een partij voor pedofielen zou bestaan. ‘Het is fake nieuws.’ Russen in Nederland geloven dat, ook al laat het Nederlandse nieuws iets anders zien. ‘Poetin is de sterke man, dat bewonderen ze.’
‘Het gaat om onze Russische ziel’, roept Luba Moerman (44). Samen met een vriendin en haar beste vriend – alle drie Russisch – staat ze op de ‘RussenBorrel’ bij de Patagonia Beach Club in Scheveningen. Luba maakt lachend een selfie met een glas witte wijn in de hand, scheefgezakt op een strandstoel om zo de uiteenknallende lichtfonteinen van het jaarlijkse vuurwerkfestival op de achtergrond te krijgen. ‘En Poetin is een goede president’, vervolgt ze geëmotioneerd als ze weer rechtop staat. Luba, juriste, getrouwd met een Nederlandse man, twee kinderen, komt oorspronkelijk uit Sint-Petersburg. Ze woont sinds negen jaar in Scheveningen. Binnenkort gaat ze trouwen in de Russische kerk in Rotterdam. ‘Wat nu gebeurt, is echt erg. Ik woon hier, ik wil niet dat mensen slecht over Rusland denken.’
De meeste mensen op de RussenBorrel komen voort uit de nieuwe stedelijke elite die heeft geprofiteerd van het economisch herstel onder Poetin. Ze zijn jong, hoogopgeleid, hebben goede banen. De laatste jaren zijn er veel etnische Russen uit Letland bij gekomen, vertelt organisator Daniél Karzoun uit Siberië, die naar Groningen kwam voor zijn studie bedrijfskunde. De jonge dertiger organiseert de RussenBorrel al drie jaar. ‘Het is informeel en laagdrempelig. Alles gaat via Facebook. Mensen kunnen hier makkelijk contact maken. Er komen zo’n honderd mensen, elke maand. We gaan door tot diep in de nacht.’
‘Het is niet Poetin, maar Obama die dit conflict is begonnen’, stelt Luba overtuigd. Ze is een frequent bezoeker van de RussenBorrel. Haar lange blonde haar zwaait ze achterover, om haar hals draagt ze een ketting met grote witte parels. ‘Hij probeert Europa zo van Rusland te vervreemden, maar Obama vergeet dat wij sterke mensen zijn. Wij zijn een groot land. Sint-Petersburg heeft zes miljoen inwoners.’ Haar vriendin slaat een arm om haar heen. ‘Iedereen weet dat ik Rus ben, ik was bang dat er iets zou gebeuren.’ De tranen rollen over haar wangen. Het ligt gevoelig. Zo zat ze laatst met een vriendin, een Oekraïense, samen op het strand met de kinderen. ‘Toen zei ze opeens tegen mij: “Ik wilde dat Poetin dood was.” Ik was zo geschokt. Dat gaat over mijn president. Dat gaat over mijn ziel.’
Dan springt ze op. De Russische dj met half weggeschoren rood geverfd haar, knalt Russische muziek de strandtent in. Luba danst, een glas in de hand, en fluistert ten afscheid: ‘Het komt allemaal goed.’
Beeld: (1) Lunch op het Russische consulaat in Maastricht (Nicole Segers). (2) RussenBorrel, Patagonioa Beach Club, Scheveningen (Ayman Shoala).