Het is dat laken, dat samen met de kussensloop het bloemendecor vormt waartegen dit kleine verhaal zich afspeelt. Het zijn die blonde haren, aan de voorkant in een pony geknipt en aan de zijkant zorgvuldig achter een oortje gestreken. Het is die mond die, bevangen door de zwaartekracht, tegen het matras wordt opengeduwd. Het zijn de kleine onvolmaaktheden die je ziet als je langer naar de foto kijkt – of als je op het scherm een beetje inzoomt. De witte spikkeltjes stof en minuscule haartjes die overal oplichten als pantoffeldiertjes onder een microscoop – dat ze niet zijn weggewerkt, een tijdrovend maar eenvoudig klusje, moet een bewuste keuze van de fotografe zijn geweest. Iets om de fysieke realiteit van het vastgelegde moment te benadrukken, misschien.
Maar meer dan al die dingen zijn het de twee armen en de wijze waarop ze met elkaar verstrengeld zijn die het beeld bepalen. Dit is hoe mensen elkaar vasthouden in films als een van de twee in acuut levensgevaar verkeert. Dit is holding on for dear life.
De arm van het kind verdwijnt in de mouw van de moeder. De hand van de moeder omvat de bovenarm van het kind. Net niet helemaal hetzelfde, zoals de relatie van het kind met de moeder nooit gelijk is aan de relatie van de moeder met het kind. Hoe hecht de band tussen beiden misschien ook is: ze houden er ieder hun eigen relatie met de ander op na. Zoiets.
Of is het dat de vanzelfsprekendheid waarmee ze elkaar vasthouden onwillekeurig ook benadrukt hoe vanzelfsprekend ze elkaar op een dag zullen loslaten?
De fotografe is hier de moeder die het moment niet verloren wilde laten gaan. Die het moment niet verloren kon laten gaan. Die met haar vrije linkerhand tastte naar een fototoestel dat ergens binnen bereik moest liggen en die de flitser inschakelde, erop vertrouwend dat, eenmaal in slaap gevallen, nu niets haar dochter nog zou kunnen wekken.
De reeks waaruit het beeld komt is getiteld I am. Rada (2018-2022). ‘Ik ben Rada’: Rada is de naam van de dochter van de fotografe. Andere mogelijke vertalingen van dezelfde woorden: ‘Ik ben gelukkig’ of ‘Ik ben tevreden’. De ik is dus zowel moeder als dochter. Het geluk behoort denk ik hun beiden toe.
Katya Lesiv’s foto’s, die in het laatste zaaltje van een tentoonstelling in Fotodok in Utrecht hangen, zijn op het eerste gezicht het soort beelden dat vrijwel iedere jonge ouder maakt. Vergeefse pogingen een onbevattelijke ervaring bestand te maken tegen het verstrijken van de tijd. Foto’s die al heel snel vreemd zullen toeschijnen – bewijsstukken in een zaak waarin we een jaar later onze eigen werkelijkheid al niet meer herkennen. Het gaat immers allemaal zo snel.
Rada die op de benen van haar moeder de lucht in wordt getild. Rada die aan de borst ligt. Rada, wat ouder nu, die in het bos speelt. Rada die onverstoord haar eigen ding doet terwijl haar moeder yoga-oefeningen doet. Rada die samen met haar moeder een appeltaart bakt.
De camera zit zo dicht op moeder en dochter dat je bijna zou missen dat de wereld waarin de twee zich bewegen verandert. Want ‘Ik ben Rada’ is het verhaal van een groot geluk in een wereld die zulk geluk niet lijkt te kunnen verdragen. Een wereld die op ongezette tijden in opstand komt tegen het geluk van de mensen die haar bevolken. Katya en Rada zijn Oekraïens, maar ze wonen in Finland. Hun verhaal is niet alleen het verhaal van pril levensgeluk, maar ook het verhaal van een ontworteling. En hoewel achter de totale afwezigheid van een vader in de beelden natuurlijk ook minder dramatische redenen kunnen schuilgaan – sommige exemplaren ben je immers liever kwijt dan rijk – is het binnen deze context lastig om niet te denken aan al die gezinnen die door de oorlog uit elkaar zijn gescheurd.
De tentoonstelling brengt werk van een reeks Oekraïense fotografes samen en ontheemding is een thema dat overal opduikt. Behalve de mooie maar harde beelden van de oorlog zelf, zijn het de schrijnende verhalen van levens die op hun kop zijn gezet, op manieren die van tevoren niemand had kunnen bevroeden, die beklijven. Maar het zijn de foto’s van Lesiv die als enige ook ruimte lijkten te bieden aan iets als hoop. Die duidelijk maken dat het onmogelijk is om naar je eigen kind te kijken zonder op dat moment, al is het maar heel even, vol overtuiging te geloven in de toekomst.
Whispers and Shouts: Voices of Ukrainian Women Photographers. T/m 14 mei in Fotodok, Utrecht