Kinderen van beroemde en/of machtige vaders hebben het niet gemakkelijk. Enerzijds zijn ze bevoorrecht, ze zijn immers de zoon of dochter van… – wat deuren opent die anders gesloten blijven. Anderzijds zijn ze benadeeld: ze leven in de schaduw van een man die zelden aandacht en tijd voor hen heeft. In een dergelijk ouderlijk huis is de ruimte voor warmte en genegenheid gering. Maar geheel afwezig is ze niet. En die gereduceerde genegenheid kan voldoende zijn om toch met begrip en enige liefde over zo’n vader te schrijven.

Lars Brandt heeft dat gedaan in zijn onlangs in Duitsland verschenen Andenken, waarin hij een persoonlijk en ook literair portret schetst van zijn in 1992 overleden vader Willy Brandt, van eind 1969 tot mei 1974 bondskanselier en tot 1988 voorzitter van de sociaal-democratische spd. Zoon Lars, geboren in 1951 in Berlijn, is niet in de politiek gegaan, maar in de kunst. Hij schildert, schrijft en heeft een film gemaakt. Op vijftienjarige leeftijd speelde hij in de film Katz und Maus, naar de gelijknamige novelle van Günter Grass.

Zoon Lars was niet tevreden over het beeld dat de afgelopen jaren van Willy Brandt door allerlei publicaties is ontstaan. Hij wilde zijn deel van de werkelijkheid vertellen. Voor hem had «V.» (met V ondertekende Brandt brieven aan zijn kinderen) een heel eigen dimensie. Hij schrijft: «Voor mij was V. vriend noch vijand. Hij was natuur. Als ik aan hem denk, dan roept dat bij mij iemand anders op als bij degenen, die hem tot onderwerp maken van hun min of meer aan de waarheid georiënteerde onderzoek en herinneringen.»

Lars Brandt heeft geen biografie geschreven. Hij heeft veel meer zijn eigen herinneringen, waarnemingen en gedachten opgeschreven, ogenschijnlijk zonder veel samenhang, maar met veel gevoel voor taal, nuance en detail. Andenken is opgebouwd uit kleine anekdotes, korte impressies en flarden herinnering. Deze mozaïeksteentjes vormen samen een beeld, waarvan veel Duitsers blijkbaar kennis willen nemen: het boek is een bestseller geworden.

Lars Brandt schetst het beeld van een man vol tegenstrijdigheden. Willy Brandt «bezat een warm hart», vertelt de zoon. Maar dit leidde niet tot warme persoonlijke contacten. Brandt kon zijn gevoelens niet uiten, ook niet tegenover zijn kinderen. «Ik kan me niet herinneren», schrijft Lars Brandt, «dat hij mij als kind ooit door mijn haren streek of mijn wang aaide. Gekust werd er al helemaal niet.»

Belangstelling tonen voor het leven van een ander individu, daartoe was hij niet in staat, noteert de zoon. Maar hij wist wel hoe de gevoelens van een mensenmassa te bespelen. «Groepen maakten hem minder nerveus. Een mensenmassa, waar gevoelens samenvloeien in abstracte stromen, gaf hem zekerheid en stimuleerde hem.»

Dit bevestigt het beeld dat velen zullen hebben die Brandt hebben gekend. Hij kon lachen en grappen vertellen, maar hij had ook iets geslotens, iets sfinxachtigs. Er was altijd een soort pantser. Zoon Lars schrijft over «een sluier, waarmee zijn vader niet alleen de eigen contouren aan de blikken van anderen onttrok, maar waardoor hij ook anderen niet goed waarnam».

De zoon begreep al snel dat hij deze vader moest accepteren zoals hij was. «Als men met hem en zijn privé-sfeer te maken had, dan mocht men geen vriendelijke woorden of hartelijkheid verwachten. Dat er tussen V. en mij vertrouwen en intimiteit ontstond, had ermee te maken dat ik dit al jong had begrepen.» En ze hadden een gemeenschappelijke liefhebberij: vissen.

«Ik voelde me goed in zijn nabijheid», zegt de zoon en dat moet ook voor de vader hebben gegolden, want Lars mocht soms mee op reis. Maar er waren ook momenten dat de zoon niet werd waargenomen. Zo kreeg Lars eens een kerstgeschenk van zijn vader, een boek met teksten van Brecht. Het was het boek dat de zoon kort tevoren zijn vader op zijn verjaardag (18 december) cadeau had gedaan. Lars had er zelfs enkele vriendelijke woorden in geschreven, maar zijn vader was dat alles ontgaan.

Lars Brandt heeft als volwassene meegewerkt aan teksten en redevoeringen voor zijn vader. Maar ergens in de jaren tachtig ging het mis tussen beiden. De zoon schrijft over een «loyaliteitsbreuk die ik hem lange tijd niet kon vergeven». In een interview had Willy Brandt gezegd dat zijn drie zonen over hem als vader beter dachten dan hem lief was. Lars zag hierin een bewijs dat zijn vader niets had begrepen van hun relatie. «Vanaf dat moment zag ik hem jarenlang alleen nog maar op de tv.»

Verzoening vond plaats nadat Willy Brandt in oktober 1991 ernstig ziek was geworden. Lars Brandt ging naar het huis in Unkel aan de Rijn, waar zijn vader woonde met zijn derde echtgenote: Brigitte Seebacher. Met haar was Brandt in 1983 getrouwd, drie jaar na de scheiding van zijn tweede vrouw, de moeder van Lars en van de beide andere zonen Peter en Mathias. Brandt had ook nog een dochter uit zijn eerste huwelijk.

Helemaal goed is het niet meer geworden. De zoon schrijft over het sterven van zijn vader in oktober 1992: «Hij kreeg morfine. Hoeveel hij nog waarnam van datgene wat er om hem heen gebeurde, dat duikt nooit op uit de ondoorzichtige mistflarden. Nauwelijks leesbare, microscopisch klein neergekrabbelde letters, waarmee hij kort voor de dood de feitelijke onterving van zijn vier kinderen vastlegde, zijn markeringstekens op zijn laatste, afsluitende gang in een wereld van geheimen en nevel.»