DE MUZIEK VAN BENIN, ooit het vermaarde Afrikaanse koninkrijk Dahomey, heeft tot nu toe de aandacht gemist die West-Afrikaanse muzieknaties als Senegal, Mali en Nigeria wél genieten. De nieuwe verzamel-cd African Scream Contest: Raw and Psychedelic Afro Sounds from Benin & Togo 70s (Analog Africa) maakt in één daverende klap een einde aan dit gemis. Veertien stukken, voorbeeldig gedocumenteerd in de liner notes, brengen een onstuimig swingende wereld waarin funk, soul en Afro-Cubaanse muziek onontwarbaar samengaan met voodoo-invloeden, een van de belangrijkste tradities in Benin.
Gitarist Lionel Loueke (1973) woonde tot zijn 21ste in Cotonou, aan de baai van Benin. Zijn kindertijd stond in het teken van traditionele muziek: percussie, zang en dans. Als tiener ploos hij dagelijks de muziek van Congolese sterren als Tabu Ley Rochereau en Franco uit. Begin jaren negentig vertrok Loueke naar Ivoorkust voor een driejarige studie aan een muziekschool. Lionel Loueke: ‘Onlangs is in Benin een conservatoriumachtige opleiding geopend. Ik ben nu ook zelf bezig om zoiets op te zetten, want in mijn tijd bestond het nog niet. Ik kreeg de impuls om verder te gaan met de gitaar via mijn broer, ook gitarist. Een vriend van hem kwam terug uit Europa met een plaat van George Benson. Toen ik dat hoorde wist ik meteen: dit is mijn muziek. Ik begon het uit te pluizen, wat nogal moeilijk was vanwege Bensons ongelooflijke techniek. Door halflege batterijen in mijn cassetterecorder te stoppen kon ik die partijen op een hanteerbare snelheid analyseren. Een stuk per week. Zo heb ik mezelf harmonie en techniek aangeleerd.’
In 1994 begon hij in Parijs aan een officiële jazzopleiding: ‘Opeens was er de mogelijkheid om mezelf te informeren: een sensatie. Ik kon een karrenvracht aan partituren bestuderen en had elke jazzplaat in no time tot mijn beschikking. Door de manier waarop ik mezelf gitaar had leren spelen, had ik een enorme voorsprong op mijn medestudenten. Ik had een absoluut gehoor ontwikkeld. Alles waarvoor ingewikkelde muziektheoretische constructies bleken te bestaan, had ik op natuurlijke wijze in de vingers gekregen. Toch heb ik in Parijs devoot doorgestudeerd. Dagelijks ging ik van mijn huis naar het conservatorium; in een fastfoodrestaurant verdiende ik mijn levensonderhoud.’
Via het vermaarde Berklee College of Music in Boston (‘Vijftienhonderd studenten, maar slechts een tiental gitaristen kon echt spelen’) deed Loueke auditie voor het Monk Institute, een topopleiding die alleen een select gezelschap aanneemt. Zijn toelatingsexamen is een bekende anekdote in de jazzwereld: ‘Mijn jury bestond uit saxofonist Wayne Shorter, toetsenist Herbie Hancock en trompettist Terence Blanchard. Twee jaar volledige beurs, inclusief privé-lessen, levensonderhoud, appartement, instrument en gastcolleges van musici als John Scofield en Dave Holland stonden op het spel. Ze wilden dat ik John Coltrane’s Moment’s Notice speelde. Ik vroeg of ik ook een intro mocht doen. Dat mocht en ik begon te improviseren. Ik wist: I can’t fool these cats, ik moet geheel op mezelf durven vertrouwen. Na afloop wilde de jury met mij op tournee.’ Loueke vertelt het eerder verontschuldigend dan arrogant.
Na het toelatingsexamen liet een verbijsterde Hancock zich ontvallen dat Loueke hem aan de legendarische fretloze bassist Jaco Pastorius (1951-1987) had doen denken. Ook Pastorius kon iedere denkbare nuance in zijn gevoelsleven achteloos overbrengen naar zijn spel, met een wendbaarheid en virtuositeit die nog steeds adembenemend zijn. Loueke: ‘Georganiseerde vrijheid, dat is voor mij de essentie van jazz. Wat ik ritmisch en harmonisch doe vind ik zelf logisch, maar ik merk dat het door andere musici als complex wordt ervaren. Ik zoek naar een manier om het eenvoudig en vrij te laten klinken. Een natuurlijke reflex van iedere muzikant is dat hij gaat tellen. Maar de essentie is nu juist dat het níet mathematisch wordt. Ik probeer ze vaak mee te krijgen ongeacht of ze nu precies weten waar de eerste tel zit. Ze moeten niet wéten waar die zit, maar hem voelen. Ik streef niet de perfecte opname na, of het perfecte optreden. Mystiek is een essentieel gegeven in mijn muziek.’
Lionel Loueke speelt met het Herbie Hancock Quintet op vrijdag 11 juli in de Hanson Zaal, 22.45-00.00 uur, en op zaterdag 12 juli in de Amazon Zaal, 19.45-21.00 uur.
Het Lionel Loueke Trio speelt op zondag 13 juli in de Murray Zaal, 21.00-22.00 uur