Het boek dat me uit 2013 het meest bijgebleven is, is zonder twijfel het Höcker-album: foto’s en tekst over de andere kant van Auschwitz. Op die foto’s zien we gewone mensen gewone dingen doen. Praten, lachen, zingen, luieren. Niets opmerkelijks. Het opmerkelijke gebeurt in het hoofd van de kijker. Hij weet dat op enkele honderden meters afstand van wat op die foto’s te zien is op hetzelfde moment een massamoord plaatsvindt. Hoe is het mogelijk dat mensen, dat wetende, zo gewoon kunnen doen?

De meest fascinerende van de Höcker-foto’s tonen de zogenoemde SS-Helferinnen, meisjes van een jaar of twintig die een soort secretaresseopleiding hadden gevolgd en allerlei hand- en spandiensten verrichtten. Op de foto’s rennen ze vrolijk in de rondte, maken vreemde grimassen, zingen, lachen. Gewoon jonge vrouwen die met hun baas (Höcker) een dagje uit zijn en plezier maken. Niets bijzonders, tenzij je weet wat iedere kijker van deze kiekjes weet.

Een ander goed boek dat ik afgelopen jaar las, is 1945 van IanBuruma. In de enorme stapel boeken over dat voor de twintigste eeuw zo cruciale jaar steekt dat van Buruma om minstens twee redenen gunstig af. Eén is zijn, als ik het zo mag noemen, platte perspectief. 1945 is in zijn verhaal niet een jaar van verheven ideeën en grootse bewegingen maar van seks, haat, liefde, geweld. Even pijnlijk als verfrissend. De tweede reden dat Buruma’s boek gunstig afsteekt is zijn internationale perspectief. Er zijn maar weinigen die zowel de Europese als de Aziatische verhoudingen zo goed kennen als hij. Buruma schrijft echt – en die is hard nodig – global history. Tot slot, kort, een derde boek en iets heel anders. How the Beatles Rocked the Kremlin van LeslieWoodhead. Centrale stelling: dat het uiteindelijk de Beatles zijn geweest die de Muur hebben doen vallen. Dat is zonder twijfel zwaar overdreven, maar even overdreven is de tegenovergestelde ‘marxistische’ opinie: dat de Muur gevallen zou zijn omdat het sovjetsysteem economisch uitgeput was. Culturele factoren zijn belangrijker dan we denken. Muziek, literatuur, een lied: zij kunnen staten op hun grondvesten doen trillen.

Het Höcker-album: Auschwitz door de ogen van de SS, Verbum, 250 blz., € 24,50; Ian Buruma, 1945: Biografie van een jaar, Atlas Contact, 368 blz., € 24,50

Leslie Woodhead, How the Beatles Rocked the Kremlin, Bloomsbury, 304 blz., € 15,99