In Boedapest demonstreren duizenden al weken voor hun individuele rechten en vrijheden, en uit angst voor de sinistere werelden die oprukken achter de Hongaarse façade van christen-democratie en burgerschap. Zo weren zij zich tegen een nieuwe verduistering van hun geschiedenis.
De demonstranten in Boedapest strijden een cruciale strijd voor het Europa van vandaag. Toch zal hun protest niet meer worden dan een voetnoot in de Europese parlementsverkiezingen van dit voorjaar; dat wil zeggen, zo lang dode lichamen in de straat uitblijven. De Hongaren beseffen dat. Zoals men in heel Oost-Europa weet dat men voor zichzelf moet opkomen of buigen. Daarbij is de straat nader dan de stembus van de EP-verkiezingen. Dat leert hun Europese geschiedenis.
In de oneindige mix van misdaad en medemenselijkheid die de Europese geschiedenis is, valt de waarheid maar moeilijk te vinden. Pogingen om dat toch te doen zijn energievretend, brengen twijfel en maken onzeker. Om die pogingen toch te ondernemen moet je niet al te bang zijn. Daarom vergt het zoeken van waarheid in de geschiedenis bescherming, door academische vrijheid, rechtsstaat en democratie.
Maar een alternatief is er ook altijd. De geschiedenis kan ook ontvoerd worden, en verkracht, en opgesloten; de complexiteit achter slot en grendel. En dat is helemaal niet zo moeilijk, misschien zelfs wel makkelijk. Zo creëer je tenminste wat houvast en orde. Een standbeeld is tastbaar en zichtbaar en ordent de gedachten. Het opium van de geschiedenis en haar familieverhalen doen dat niet.
De getroebleerde Europese geschiedenis kan zoveel eenvoudiger worden gemaakt met wat weglatingen en accenten. Op die manier komen simpele oplossingen voor ingewikkelde problemen in beeld, van muren tot volksscheidingen. En hoewel die schijn van eenvoud vals is, kan hij o zo gemakkelijk onweerstaanbaar en alles verblindend worden. Als men hier ergens ervaring mee heeft, dan is het in Oost-Europa.
In 1989 beleefde Viktor Orbán zijn eerste grote publieke optreden, toen de stoffelijke resten van Imre Nagy werden verplaatst naar het Vértanúk-plein in Boedapest, vlak bij het parlement. Zo voltooiden de Hongaren destijds de rehabilitatie van Nagy, hun voormalige minister-president die zich in 1956 had ontpopt als de icoon van de Hongaarse opstand.
Die opstand was begonnen op 23 oktober 1956. Die avond en nacht vond er een grote demonstratie plaats. De demonstranten trokken het standbeeld van Stalin omver en vielen de staatsradio aan. Dit was het begin van een wild verzet tegen een totalitair systeem. Het was een opstand tegen de sovjetpoging om de Hongaarse geschiedenis te stelen. De vrijheidsstrijders schopten het tot ‘Time Person of The Year’. Dat was cynisch. Want toen het erop aan gekomen was en de tanks van het Rode Leger de straten waren ingerold, bleek de Amerikaanse vrijheidspropaganda slechts een onverschillige reclamecampagne.
Nagy werd veroordeeld voor landverraad en onder de grond gestopt. En de nieuwe, eenvoudige geschiedenis ging voor de Hongaren weer gewoon verder: Cold War en de goelags, een oorlog die wij alleen uit films kennen. De Hongaren werd zo nogmaals duidelijk gemaakt hoe hopeloos de Europese toekomst kan zijn voor een volk dat afhankelijk is van andere, grotere machten.
Het is een les die immuun maakt voor idealistische praatjes en doen alsof. Voor hen die deze les moesten leren is troost waarschijnlijk het enige wat er echt toe doet. En die troost kan paradoxaal genoeg alleen komen via de Europese geschiedenis, het zoeken van de waarheid daarin.
Tijdens de afgelopen kerstvakantie liet president Orbán het standbeeld van Nagy verwijderen en overbrengen naar een minder prominente plek. Volgens de officiële berichtgeving past dit in het restauratieplan om het Vértanúk-plein terug te brengen in pre-1945 glorie. Het beeld wordt vervangen door een beeld van Miklós Horthy, de autoritaire regent die Hongarije vanaf 1920 met harde hand bestuurde en het land met het Europese fascisme verbond. Orbán is een Europese christen-democraat en een realist. Een realist die Poetin nodig heeft.
Het is de verantwoordelijkheid van de Europese christen-democraten om hier een punt van te maken, en echte politiek mee te bedrijven, voordat de Hongaarse geschiedenis opnieuw gestolen wordt. Het belang van de EP-verkiezingen valt daarbij in het niet. En er is haast bij.