Links en rechts en achterlangs een hoge zuil met een gevleugelde figuur beweegt het licht van de zon in een lichte hemel. Om te beginnen. Dat wil zeggen: zo begin ik een nieuw werk te bekijken van Marijke van Warmerdam – een lus van een 1 minuut en 36 seconden durende film. Het heet La visione.
Ik wist al dat het in Rome gemaakt was. Zelfs dat hoef je eigenlijk niet te weten om een indruk te krijgen van de toon van dat glijdende zonlicht. Toen werd mij gezegd dat de gevleugelde vrouw, ook nog omgeven door wijd zwaaiende rokken, van verguld brons, de voorstelling is van de zegenrijke Victoria. Zij staat hoog op een zuil terzijde van het enorme classicistische Monument voor Vittorio Emanuele II, de eerste koning van het verenigde Italië. Ingewijd werd het pompeuze bouwwerk aan het Piazza Venezia in 1911; het is ook bekend als Altare della Patria. Deze Vittoria viert de eenheid van het vaderland. Daarom heft ze triomfantelijk de slang van de overwonnen tweedracht in de lucht. In haar andere hand houdt ze een palmentak. Dat betekent vrede en verzoening. Alles eigenlijk wappert aan haar gestalte, alsof ze zich in de lucht zal verheffen. Intussen is het hoekige silhouet rechts in Van Warmerdams film een hoek van het brede gebouw. Dat het zo breedsprakig en monumentaal is als een opera van Verdi zien we direct. Links staat een vlaggenmast voor ceremoniële gelegenheden.
Kwaad kan het niet dit soort dingen te weten. Dichter bij het kunstwerk brengen ze me niet. Want wat ik zie in La visione is iets anders. Ik zie hoe de kunstenaar, heel aandachtig, het heen en weer schommelen van het zonlicht volgt als het achterlangs de gestalte schuift. Hoe lang dat ging weet ik niet. Laat ik het zo zeggen. Op een dag zag Marijke van Warmerdam op die plek in Rome hoe door het bewegen van de zon dat beeld, hoog fladderend op de zuil, eerst een strak silhouet was. Ik bedoel: als de zon achter het volume van het beeld verborgen was. Dan begon de zon, langzaam, weer te verschijnen. Langs de contour van het silhouet zien we een schittering verschijnen – die dan toeneemt totdat het zonlicht zo fel is dat de gestalte (en een stuk van de zuil) geheel en al in de intense overdaad van tegenlicht verdwijnt, als door een stralende nevel verzwolgen. Zoiets heeft Van Warmerdam denk ik gezien, een visione in het echt, in de wijde ruimte van het Piazza Venezia. De vluchtigheid van het gebeuren paste in het typische idioom dat we van andere korte films van haar kennen. Wat ze had gezien, zette iets in beweging – dat laat de kunstenaar niet los, er is geen weg terug. Van de oorspronkelijke impressie moest een constructie worden gemaakt.
Te weten: het glijdende verloop van het zonlicht werd gecomprimeerd tot 1 minuut en 36 seconden. Het beeld wordt bijna een bewegende foto die heel geleidelijk verloopt en daarom traag lijkt. Dat komt ook door de evenwichtig afgemeten inkadering van lichtverschijning tussen links de vlaggenmast en rechts de rand van het gebouw. Maar niets in het beeld staat loodrecht. We kijken van onder naar boven; zo kijkt de camera voor ons. Er is geen vaste bodem. In die wankelheid zien we een zwevende beweging van licht en figuren die verdwijnen en terugkomen. Steeds weer en weer. Een wolk van licht dat naar blauwig monochroom neigt. Natuurlijk is er aan de kleur gedokterd. Alles kan tegenwoordig. De kleur is getemperd zodat de film atmosferisch lijkt en daarom een door Hollandse ogen waargenomen gebeurtenis van licht in de Italiaanse lucht.
In Mondriaans schilderij De rode wolk is de eenzaam deinende wolk zacht oranjerood (de kleur fluwelig als pastel) boven de horizon omdat er de rossige gloed van de zonsondergang langs gleed. Zo kijken Hollandse schilders naar de wolkenlucht omdat er hier geen hoge bergen zijn. Om die wolk meer gewicht te geven (als van een berg) schilderde Mondriaan, met voorzichtige penseelstreken, hem wat zwaarder rood dan hij hem zag. Dat is wat kunstenaars doen: ze maken dingen zo dat wij ze beter zien en er niet omheen kunnen. Er is nog iets: boven ons lage land, waar een kerktoren of een enkele boom in een weiland als een monument is, zijn luchten vol samengepakte wolken op drift, of anders wolkige nevels, een groots motief. Marijke van Warmerdam geeft het licht een monochrome toon zodat de ijle lucht groter lijkt.
PS. De film La visione werd met ander werk van Marijke van Warmerdam tentoongesteld in Annet Gelink Gallery