Wij noemen het populistisch als iemand roept dat al die asielzoekers hier komen voor onze uitkeringen, onze huizen en daarna ook onze banen jatten. Hebben wij lekker het morele gelijk aan onze kant. Geeft zo’n fijn gevoel. Hoeven we ook geen oog te hebben voor de zorgen van hen die directer met de gevolgen van de komst van asielzoekers te maken krijgen dan wij.
Onlangs zei een burgemeestersvrouw tegen me dat in haar dorp binnenkort extra asielzoekers zullen worden opgevangen. Daar verdient ‘ons dorp’ aan, zei ze. Pardon? Ook dat schoot me in het verkeerde keelgat.
Wat ik ook niet uit mijn hoofd krijg. Bij de vele reportages over asielzoekers staat tegenwoordig meestal het beroep vermeld: arts, ict’er, accountant. Alsof steeds gezegd wordt: kijk, ze zijn net zoals wij en het zal jou maar gebeuren dat je huis, haard en baan moet achterlaten, op de vlucht voor oorlog en geweld. Maar zeggen we dan indirect eigenlijk niet ook dat we minder ruimhartig zouden zijn als de asielzoekers niet hoogopgeleid zouden zijn?
Nog iets wat blijft malen. Je mag bij het selecteren van asielzoekers geen onderscheid maken op geloof. Maar wel op inzetbaarheid op de arbeidsmarkt? Het eerste is discriminatie, maar hoe zouden we het tweede dan noemen? Je zult maar weg willen uit een opvangkamp in de regio van Syrië waar je al jaren verblijft, je melden bij de hotspots die daar moeten komen als het aan de overgrote meerderheid in de Nederlandse Tweede Kamer ligt, maar daar te horen krijgen dat je in dat kamp moet blijven, omdat aan jouw skills geen behoefte is.
De vluchtelingencrisis is allesoverheersend. Kenmerk van een crisis is dat vele facetten over elkaar heen buitelen en door elkaar heen lopen. Politieke opvattingen over economie, vergrijzing, moraal, staatsrecht, volkerenrecht, oorlog en internationaal ingrijpen, gevoegd bij angst en onzekerheid, alles botst, wringt en gaat van au.
Deze week is het voor de Europese Unie alweer ‘erop of eronder’. Of de 28 lidstaten komen tot een compromis over de verdeling van reeds hier aanwezige asielzoekers over de landen en over een gemeenschappelijk asielbeleid, óf de unie ruziet verder. Onder druk van de vele asielzoekers komt er ‘meer’ Europa of er zal geen Europa meer zijn, om het eens dramatisch te verwoorden. Hoewel dit soort apocalyptische woorden na de financiële crisis en de vele momenten dat het erom spande geen indruk meer maken.
Gezien de mensonterende taferelen aan de grenzen in het oostelijk deel van de unie hoop je voor de asielzoekers op het eerste. Maar diezelfde taferelen tonen aan op welk een drijfzand dat meer Europa gebaseerd zal zijn. Over de ruggen van de asielzoekers vechten de landen in Europa elkaar het kot uit. Over geld ruziet Europa ook, maar geld heeft geen gezicht. Nu zien we elke dag hoe het werkelijk staat met de gedeelde normen en waarden in de unie.
Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van vorige week verdreef de vluchtelingencrisis het jaarlijkse Haagse koopkrachtplaatjesdebat ver naar de achtergrond. Het had ook iets gênants om te debatteren over extra koopkracht wetend dat zo velen hierheen vluchten, daarbij een koopkrachtverlies lijdend dat onze plaatjes niet kunnen bevatten. Maar anderzijds mag de vluchtelingencrisis geen aanleiding zijn om het jaarlijkse politieke handwerk achterwege te laten.
Bijzonder aan het Nederlandse politieke debat over de vluchtelingencrisis is dat er eigenlijk grote overeenstemming is. Ja, Nederland moet meedoen aan een eerlijker verdeling van de asielzoekers om landen als Italië en Griekenland te ontlasten. Ja, Nederland moet aansturen op een gemeenschappelijk Europees asielbeleid om in de toekomst de twee problemen van nu, de ophoping van asielzoekers en het asielshoppen, te voorkomen. En ja, Nederland is ook voorstander van betere opvang in de regio van de brandhaarden, zoals nu vooral in de landen rondom Syrië. Betere opvang is dan niet alleen betere huisvesting maar ook opvang die is gericht op langduriger verblijf, dus met betere scholen en mogelijkheden om te werken.
Het stokt echter bij het streven van het kabinet om, op aandringen van de vvd, geen asielzoekers uit die brandhaarden meer toe te laten als de opvang op peil is. Europa zou dan zijn buitengrenzen echt moeten sluiten, vindt het kabinet op instigatie van de liberalen. Mag niet, lukt toch niet, zei bijna de voltallige oppositie. Coalitiepartij pvda verloochent zich weer, voegde ze daaraan toe, kijk eens hoe fragiel dit kabinet opnieuw blijkt te zijn. Eigenlijk was dat pas echt gênant: het was morele borstklopperij dan wel klein politiek gestook over de hoofden van de asielzoekers heen.
De discussie over de hamvraag bleef achterwege. Zijn gezien de grote vluchtelingenstromen de internationale criteria voor ‘veilige landen’ aan revisie toe? Zo ja, welke landen, onder welke voorwaarden, kunnen dan eventueel worden toegevoegd aan de huidige groep ‘veilige landen’? Want alleen dan zou het recht op asiel van bijvoorbeeld Syriërs die nu vanuit Turkije of Libanon naar Europa reizen, komen te vervallen, zoals de liberalen willen. Sabel het vvd-plan neer als je het er niet mee eens bent, maar doe het met argumenten. En kom met tegenvoorstellen hoe dan wel de mensensmokkel te stoppen.
Het omgaan met de vluchtelingencrisis is als tasten in het duister. Het vergt het maken van moeilijke keuzes waarvan de gevolgen niet zijn te overzien. Stop met de morele borstklopperij of het streven naar eigen gewin. Tot nu toe zijn er vooral heel veel verliezers.