Toen Joseph Ratzinger zijn pauselijke naam moest uitkiezen, nam hij Benedictus XV als voorbeeld. Treffend, want het verwantschap met hem was groot. Benedictus XV werd drie maanden voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog geïnaugureerd. Hij moest de Kerk door de naderende oorlog heen loodsen, niet als groots leider maar als de grijze muis zonder vijanden. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, koos hij geen kant. Vier jaar lang schipperde hij de Kerk door een diplomatiek mijnenveld om de Heilige Stoel uiteindelijk aan zijn opvolger in een vrijwel ongeschonden staat over te geven. Hij was een haast onzichtbare paus en werd nooit zo bekend als die andere oorlogspaus uit de twintigste eeuw.

Zo begon de huidige paus ook. De Heilige Stoel hield vast aan de verboden die ook onder conservatieve Poolse voorganger, Johannes Paulus II, golden: geen abortus, geen homohuwelijk en zeker geen condooms. Standpunten die, zelfs voor sommige gelovige katholieken met de jaren steeds wereldvreemder leken.

Dat moet Ratzinger zelf ook hebben aangevoeld. Afgelopen zomer sprak hij een week lang met een Duitse journalist. Nota bene: Joseph Ratzinger sprak en niet Benedictus XVI, want het was in de eerste plaats een persoonlijk gesprek tussen twee landgenoten.

Over het gebruik van condooms begrijpen wij hem al snel verkeerd, verzekert Ratzinger ons in dat gesprek. Hoewel paus Benedictus XVI eenduidig is over het condoomverbod, ziet Joseph Ratzinger de zaak naar eigen zeggen genuanceerder (en minder wereldvreemd). Met de condoom is volgens hem op zich zelf niets mis. Het probleem is dat het een uiting is van een ‘banaliteit’, dat van seks ‘een soort verslaving maakt die mensen zichzelf toedienen’ in plaats van ‘een uiting van liefde’. De condoom mag geen excuus worden voor de vrije liefde. Maar, meent hij, er zijn uitzonderlijke gevallen te bedenken waar een condoom wel toegestaan is.

Neem bijvoorbeeld een mannelijke prostituee. Als deze zijn leven wil beteren, moet hij de kans krijgen terug te keren in de katholieke moederschoot. Vergiffenis is immers de hoeksteen van het geloof. Dat proces van ‘re-moralisatie’ is lang, zegt Ratzinger. In de tussentijd is het natuurlijk weinig zinvol dat de berouwvolle zondaar een ongeneeslijke ziekte oploopt of verspreidt. Overigens spreekt de paus niet over de klant. Die moet nog steeds oppassen dat hij zijn zonde niet nog groter maakt door zijn prostitutiebezoek ook nog eens veilig te doen.

Het is een uiterst klein stapje en ook nog eens op persoonlijke titel gedaan. Het is zeker niet nog niet een ‘verbluffende ommekeer’, zoals Time Magazine de uitspraak betitelde. Het is hopelijk wel een eerste stap: het begin van de erfenis van Benedictus XVI.

In 1914 verschool Benedictus XV zich achter de dikke muren van het Vaticaan. Twee jaar later waagde hij het, ondanks zijn neutraliteitsopdracht, een voorzichtige poging te doen om de strijdende partijen om tafel te krijgen. Hij schatte de situatie totaal verkeerd in. De Duitsers verweten hem het katholieke Frankrijk stiekem te steunen. De Fransen verweten hem dat niet genoeg te doen. Hij droop af als het lachertje van de katholieke wereld. Twee jaar later keerde hij terug met een gedetailleerd vredesplan. De duif kreeg in eerste instantie weer nul op rekest, totdat hij Woodrow Wilson ontmoette. De Amerikaanse president zag in dat Benedictus XV niet naast zijn schoenen liep maar een voorloper was. Hij nam het plan over en werkte het uit tot zijn beroemde fourteen points.

Benedictus XVI staat bekend als recht in de leer, een verlengstuk van zijn voorganger. Het is een belediging hem niet waardig. Hij kan zijn eigen stempel op zijn pontificaat drukken. Laat hem dat ook doen, voordat de echte erfgenaam van Johannes Paulus II het roer overneemt.