Gletsjerwater

Een blauwe plastic zak wordt opengereten door een paar handen gestoken in al even blauwe handschoenen – zwembadblauw, medisch blauw. Een grijs stuk vlees komt tevoorschijn. De gladde huid glimt hevig, alsof hij vochtig is, en er liggen zandkorrels op. In de twintig minuten die de video van Vibeke Mascini duurt, zijn de handen in de necropsiezaal voor aangespoelde walvissen op de Faculteit Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht in de weer met pathologisch onderzoek. Met hun door latex omhulde vingers bewerken ze de huid van het natte zeedier. Ze duwen op een vin, leggen er een liniaal met streepjescode langs, meten opnieuw. Ze laten een zoemend apparaat boven het dier bewegen, als een helikopter, maken een snee en klappen de dikke huid als een lapje opzij. Ze nemen een hap uit het bleke vlees.

De walvis is in mensenhanden en ligt op tafel met een geel kaartje aan een vin zoals een koe dat draagt in een oor. Geen moment zien we het hele dier in beeld, noch de onderzoeker. Heel even is er een snuit te zien, een open bek en een kraaloog, maar de camera is dan net onscherp, staat op de roestvrijstalen onderzoekstafel gericht. Mascini filmde fragmenten: stukjes dier, stukjes mens, stukjes tafel die een eigen leven leiden en samenkomen. Mascini filmde met hoge concentratie, met een trage, observerende camera letterlijk dicht op de huid, en ondersteuning van een geluidscompositie die de spanning soms van het beeld overneemt. Twintig minuten vliegen voorbij.

Blind Men (2022) – een titel die verwijst naar de parabel van de blinde mannen en de olifant, over mannen die zonder ooit een olifant te hebben aanschouwd, zich op basis van een aanraking uiteenlopende voorstellingen maken van hoe het dier er in zijn geheel uit zou moeten zien; toonbeeld van een eenzijdig perspectief – is beeldschoon. Het is abstractie tot in perfectie uitgevoerd: de ontleding van de walvis gebeurt afstandelijk en klinisch, met handschoenen en apparatuur, maar ook intiem en liefdevol. Nog nooit is deze walvis door een mens aangeraakt of waarschijnlijk zelfs maar gezien, zo ver buiten ons zicht zwom hij rond. De tekeningen op zijn huid getuigen van een bestaan waar wij geen weet van hebben, maar hier ligt de crux: dit dier leidde helemaal geen eigen leven. Het behoort tot de ‘meest vervuilde diersoorten ter wereld’, lees ik in de begeleidende tekst. Zwemmend met een lijf vol afvalstoffen behoort hij ontegenzeggelijk toe aan onze wereld, en wij aan die van hem.

De tentoonstelling van Vibeke Mascini, die afgelopen jaar verbleef aan de Rijksakademie voor Beeldende Kunsten, staat in het hart van Radius: Center for Contemporary Art and Ecology in Delft. Radius is een nieuwe plek op het snijvlak van kunst en wetenschap, met de nadruk op klimaat, ecologie en leefomgeving, gevestigd in het voormalige pomphuis en waterbassin van de watertoren aan de kop van de Oude Delft. De cirkelvormige tentoonstellingsruimte stond een eeuw lang onder water, ijzer en kalk tekenden de wanden, het is de mooiste plek voor een walvisfilm. Maar ook inhoudelijk is de hedendaagse kunst er op haar plaats. Naast Mascini is de groepstentoonstelling Climate of Concern niet te missen, met onder meer een zon die een monoloog tegen ons aardbewoners afsteekt, in de video van Agnieszka Polska; prachtige ‘levende stillevens’ van Bianca Bondi en een verstilde film van Sam Smith die plaatsheeft op het mythische Zweedse eiland Gotland.

Energie is een van de speerpunten van de programmering, en Mascini doet al jaren onderzoek naar (onwaarschijnlijke) energiebronnen, zoals die uit het lichaam van een walvis en die uit een partij cocaïne, met als doel de omgeving voor de mens invoelbaar te maken. Aan een ander werk in Radius zou je zo voorbijlopen, en ten onrechte. Voor Lethe (2022), verwijzend naar de Griekse godin van vergetelheid, kreeg Mascini toegang tot de installatie van een Zwitsers elektriciteitsbedrijf dat energie opwekt uit smeltend gletsjerwater. ‘Hiermee wordt een natuurgebied tot winstlandschap’, staat er in de tekst, en inderdaad, de paradox is compleet: de ramp die klimaatverandering te noemen is, brengt geld in het laatje. Het is niet alleen de mens die het landschap in zijn geheugen verliest; met smeltend ijs gaat ook wereldwijsheid verloren. Mascini plaatste een stel rode gascilinders in de tentoonstellingsruimte, die daar langzaam hun energie ontladen en met kleine deeltjes gletsjerwater de ruimte benevelen, als om ons geheugen op te frissen.

Mascini is tevens een van de kunstenaars die voor het World Weather Network een jaar lang een (artistiek) weerstation bestieren en hun bevindingen rapporteren. In samenwerking met De Waag in Amsterdam documenteert Mascini aanspoelende walvissen in Nederland. Die mens en die walvis, sinds bijbelse tijden met elkaar verbonden, leefden niet eerder zo dicht bij elkaar.