Het begin van Klaagliederen van Toneelgroep Amsterdam doet een beetje denken aan het begin van die film. In beide gevallen word je geleidelijk meegenomen naar een ver verleden. In de film gaat een bus vol acteurs en verkleedspullen (een houten kruis boven op het imperiaal) op reis. In een woest berglandschap, tussen de tempelruines, beginnen de acteurs het verhaal te spelen. De locatie verandert bijna onmerkbaar in een steeds realistischer beeld van het oude Jeruzalem. Aan het eind van de film kleden de acteurs zich weer om en gaan naar huis, maar nu zonder kruis (daar is Jezus immers op gespijkerd) en… zonder de acteur die Jezus speelde.
Ook Klaagliederen, in de regie van Gerardjan Rijnders, begint in het heden. Na de (tijdloze) gezongen ‘proloog in de hemel’ belanden we op aarde. Opzij van een abstract zuilendecor ligt de engel die in de proloog nog fier stond te zingen. Een levend beeldhouwwerk in de klassieke pose van de gevallen engel. Lange tijd gebeurt er niets. Dan verschijnt acteur Kees Hulst op het toneel in een hedendaags kostuum. Hij scharrelt tussen de zuilen, bekijkt de engel onverschillig alsof het een stuk steen is, en mompelt wat voor zich uit. Stilte. Zo nu en dan komt er iemand langs. Een passant, een technicus misschien. Acteur Joop Admiraal komt op het toneel even oefenen hoe hij straks, als hij zijn zware kostuum aan heeft, zal gaan zitten. Meer acteurs verschijnen even op het toneel. Ze dragen steeds meer onderdelen van hun historische kostuum, zodat het beeld langzamerhand verschuift naar het verleden. Kees Hulst vindt om het hoekje van de toneellijst een paar kothurnen (schoeisel van oud- Griekse acteurs). Als de andere acteurs met deze kothurnen hun kostuum completeren, trekt Hulst er een helemaal aan, en gaat later half op de andere staan. Hij blijft met een been in het heden.
De trage stilte van deze introductie, die herinnert aan de Anne Frank- voorstelling van Rijnders, werkt meditatief. Het biedt een heldere opening naar de (bijbelse) geschiedenis. Maar vervolgens sluit het boek zich weer hermetisch. In verstilde beelden reciteren de acteurs de tekst. Ik versta alles maar begrijp niets van het oud-Nederlands. Er komt zelfs geen emotie over. De posen waarin de acteurs zijn gezet worden niet opgevuld met heftig geemotioneerde stemmen, zoals dat gebeurde bij Rijnders’ regie van Andromache. Het is alsof de acteurs nauwelijks binding hebben met de tekst, ze slagen er niet in over te brengen wat het belang is van deze tekst op dit moment.
Alleen het einde van de voorstelling is weer erg mooi. Een voor een stappen de acteurs uit hun rol, gaan af en verlaten daarmee hun God. Die God is samen met de engel de enige figuur die door deze voorstelling voor mij een gezicht heeft gekregen. De vriendelijke gestalte van Michael Matthews. Hij is zwart, net als zijn engel. Zij vormen waardige tegenhangers voor mijn zwarte held Judas uit Jesus Christ Superstar. Matthews speelt helaas niet elke voorstelling mee. Als hij er niet is, heeft hij geen vervanger. Dan is de God in Klaagliederen afwezig wegens ziekte.
Deze vermenging van fictie en realiteit spreekt op een verdrietige manier tot de verbeelding. Ergens ligt dat verdriet wel in de stille voorstelling verborgen, zoals de verschrikking over de verwoesting van Jeruzalem besloten ligt in de cryptische tekst. Maar het spel van de acteurs schiet tekort om de tekst tot leven te brengen. Daarvoor zal ik moeten wachten op een nieuwe enscenering. Of op de film.