Bloed, zweet en tranen kost het de leerlingen tijdens het jaarlijkse toelatingsexamen. Het onderwijsprogramma dat ze daarvoor op school doorlopen, is er helemaal op afgestemd: de scholieren worden puur en alleen gedrild op het beantwoorden van examenvragen. Tenminste, als ze op een degelijke, dure school hebben gezeten. Die scholen kosten de ouders duizend euro schoolgeld per maand, maar bieden dan ook de garantie van een stralende professionele toekomst.
De overgrote meerderheid van de jonge Brazilianen, 85 procent, zit echter op gratis openbare scholen. De grootste uitdaging daar is om überhaupt een diploma te halen. De klassen bestaan uit meer dan veertig kinderen en de leraren zijn overwerkt. Slechts tien procent van de leerlingen beheerst de minimale wiskundestof en maar dertig procent beheerst het Portugees op een minimumniveau bij het verlaten van de school.
Dé paradox van het Braziliaanse onderwijs: alleen de rijken kunnen zich goed voorbereiden op het (beste) openbare universitaire onderwijs, dat gratis is. Zeker bij opleidingen als rechten en medicijnen van de usp is het effect onmiskenbaar: er zit geen zwarte (lees arme) Braziliaan tussen de blanke studenten. De enkele donkere student die je er toch ziet rondlopen, komt meestal uit een Afrikaans land. Nota bene: ruim een derde van de bevolking van São Paulo is donker of zwart en van oudsher achtergesteld.
Maar er zit verandering in de lucht: in 2012 besloot de federale overheid dat de helft van alle studieplaatsen op de federale universiteiten de komende vier jaar voor leerlingen van het openbare onderwijs gereserveerd moet worden. São Paulo kon niet achterblijven. Na gesteggel is ook de usp overstag. De komende jaren zal ook deze universiteit zich erop toeleggen om leerlingen van het openbaar onderwijs binnen te halen en in twee jaar bij te scholen om een studie te kunnen gaan volgen. Studenten met een donkere huidskleur krijgen extra bonuspunten. Daarmee worden de toekomstmogelijkheden van een groepje talentvolle leerlingen uit het openbaar onderwijs vergroot en die van de elite verkleind. Maar een goed plan om het openbare basis- en middelbaar onderwijs substantieel te verbeteren voor de andere 84 procent ontbreekt nog.