Rondom de Russische televisiester Vladimir Solovjov wordt veel gegrijnsd. De gasten in zijn praatprogramma De avond met Vladimir Solovjov vermaken zich prima, zes keer per week, meer dan twee uur lang, met wat zij beschouwen als de vergaande stommiteiten van westerse politici, wier laatste uur dankzij de door Rusland begonnen strijd geslagen heeft. Als dat onderwerp na uren uitgeput raakt, gaat het gezelschap verlekkerd over op de mogelijke inzet van kernwapens – een bom op Berlijn bijvoorbeeld, of eentje op Londen.
In het gezelschap, met soms een vrouw maar meestal bestaande uit een wisselende groep oudere mannen die geacht worden deskundig te zijn op het gebied van buitenlandse betrekkingen en economie, wordt over de inzet van kernwapens en daarmee een Derde Wereldoorlog verschillend gedacht. Te riskant, vinden sommigen, gezien een mogelijk einde van de hele mensheid. Anderen kunnen haast niet wachten: de Europese landen die Oekraïne steunen dienen bestraft. Als het erop aankomt, gokken deze hardliners, zal de Amerikaanse atoomparaplu boven Europa een fictie blijken.
De avond is niet het enige Russische tv-programma in zijn genre. De twee grootste, door de staat gecontroleerde tv-stations hebben de hele dag programma’s waarin een animator actuele thema’s doorneemt: Poetins jongste uitspraken, de perfiditeit van westerse berichtgeving, de volksvreugde in de ‘bevrijde’ delen van Oekraïne en het heerlijk vooruitzicht van een ‘multipolaire’ wereld waarin niet langer de Verenigde Staten de dienst uitmaken. Vaak treden de deskundigen in meerdere programma’s op, zoals Vladimir Kornilov, in Nederland bekend als ‘adviseur’ van FvD bij het Oekraïne-referendum in 2016.
Solovjov steelt de show. Zijn programma vult zes dagen per week het scherm. Solovjov begon ooit bij oppositionele tv-zenders maar geldt sinds 2007 als een fanatieke bewonderaar van president Poetin. Dat heeft hem geen windeieren gelegd: volgens de anti-corruptieactivisten van Aleksej Navalny bezit de presentator drie appartementen in Moskou, een kloek buitenhuis in Peredelkino en twee huizen aan het Comomeer in Italië.
Op die laatste twee is in het kader van de sancties beslag gelegd en Solovjov heeft in Europa een reisverbod; met tranen in de ogen heeft hij zich daarover in zijn eigen programma beklaagd. Als ster voelt hij zich vaker gerechtigd tot een persoonlijke noot. Als kind van joodse ouders zag hij vorige week in de Duitse wapenleveranties aan Oekraïne aanleiding tot de beschuldiging dat Duitsland de SS wil heroprichten en joden weer in concentratiekampen opsluiten. Grijnzen alom bij zijn gasten – kennelijk was het humor.
Het is verleidelijk om alle onzin, zoals de aanval op Oekraïne als het begin van een ‘nieuwe wereld’, of het vooruitzicht van directe aanvallen op Navo-landen, af te doen als domme propaganda. Maar het probleem is dat er zo weinig andere bronnen zijn voor wie zich een beeld probeert te vormen van de oorlogsdoelstellingen van het Kremlin. Het is inmiddels wel duidelijk dat Poetin min of meer in z’n eentje tot de aanval op Oekraïne heeft besloten, en er is weinig tot niets bekend over wie er in het Kremlin verder nog een vinger in de pap heeft. Je kunt eigenlijk alleen maar speculeren over wat de politieke top voorheeft met Rusland en de oorlog.
Dan wordt officieel gesanctioneerde propaganda toch weer interessant: wie weet zijn de boodschappen van Solovjov een indicatie van de stemming in het Kremlin? Die lijkt dan door voortdurende radicalisering gekenmerkt: van ‘denazificatie’ van Oekraïne is het officiële doel nu liquidatie van de hele Oekraïense staat geworden en in toenemende mate wordt de oorlog voorgesteld als eentje tegen het hele Westen. ‘Hoeveel zullen we overlaten van Europa?’ vroeg een gast van Solovjov zich laatst af. ‘En dan zijn wij nog de good guys met wie te praten valt’, waarschuwde onlangs de gevierde tv-presentator, in de terminologie van een misdaadsyndicaat.
Dit alles wordt grijnzend overgoten met een saus van onmenselijkheid: dat Oekraïense krijgsgevangenen geen bescherming van het oorlogsrecht verdienen, de systematische beschieting van burgerdoelen; zulke als grap gebrachte wensdromen zijn bij Solovjov schering en inslag. Ter wille van Ruslands herstel als grootmacht is alles geoorloofd. Voor Rusland lijkt deze oorlog niet in de laatste plaats een de-civilisatieproces.
Raymond van den Boogaard schrijft deze maand iedere week een column