De grote kracht van deze documentaire, over een paar weken in de race voor een Oscar, ligt in ambiguïteit: enerzijds ga je vanzelfsprekend mee in de verleidelijk narratieve vorm, anderzijds toont dat verhalende een werkelijkheid zo verschrikkelijk dat je wenst er nooit iets van gezien te hebben. Maar dat kan niet, en dat is maar goed ook.
ForSama kreeg vier Bafta-nominaties, de meeste ooit voor een documentaire, en is de gedoodverfde winnaar van de Oscar in de categorie Best Documentary Feature, maar had vanwege het sterke verhalende karakter best genomineerd kunnen worden voor Beste Film.
ForSama, gemaakt door de Syrische activist en journalist Waad al-Kateab en de Britse journalist Edward Watts, speelt zich rond 2016 af tijdens de Syrische burgeroorlog. In Aleppo woont Waad met haar vriend Hamza, een arts in een plaatselijk ziekenhuis. De bommen van het door Moskou gesteunde regime vliegen hen om de oren, letterlijk. Om een voorbeeld te geven: we zien een close-up van Sama, het paar maanden oude dochtertje van Waad en Hamza, een wolk van een kind, een en al grote, grappige ogen en zachte beentjes en armpjes. Een moeder die haar baby liefdevol filmt. Maar precies op dit moment slaat een bom in dicht bij het ziekenhuis waar het gezin woont. Door het geweld van de explosie raakt Waads camera instabiel. Rook en stof vullen het beeld.
Ondanks de chaotische cameravoering, bijna een stijlfiguur, krijgt het verhaal zuiver gestructureerd vorm. Flashbacks begeleid door de voice-over van Waad schetsen de achtergrond: het begin van de studentenopstand tegen het regime van president Bashar al-Assad. Waad: ‘Het verzet tegen Bashar is een feit, ook al ontkent de Syrische regering dat er protesten zijn (…) We filmen alles op onze mobieltjes. Dat is de enige manier om aan de wereld te tonen dat we vechten voor onze vrijheid.’ Behalve de shots gedraaid op mobiele telefoons komt Waad soms in beeld terwijl ze afgrijselijke taferelen, de gevolgen van bominslagen, van dichtbij draait met een draagbare camera. Ook zijn er onvergetelijke beelden gemaakt met een drone hoog in de lucht, beelden van kapot gebombardeerde woonbuurten bedekt door stof en as.
Zoals in alle goede verhalen zit er een precieze spanningsboog in For Sama. Met Sama vluchten Waad en Hamza naar Turkije, maar even later keren ze terug om het laatste ziekenhuis in Aleppo te bemannen. Onverbiddelijk leidt de vertelling ergens naartoe. Een eindspel. Nu klinken de schreeuwende geluiden van de gevechtsvliegtuigen meerdere keren dagelijks. In het ziekenhuis is er een stroom van burgerslachtoffers. Een gewonde vrouw die bezig is te bevallen, in de chaos zien we hoe artsenhanden het kind uit de baarmoeder halen. Bloed overal. En de vraag: is er leven mogelijk in deze kapotte spookstad?
For Sama zet het cliché ‘oorlog ontmenselijkt’ op z’n kop. In het verhaal zien we waar mensen werkelijk toe in staat zijn: zo slecht zijn ze dat je niet durft te kijken, en zo schitterend zijn ze dat je niet kunt stoppen met kijken.
Te zien vanaf 23 januari