Het was niet zo bedoeld, maar op de keper beschouwd is het werk Location van On Kawara een anekdote – of, beter, een anekdote gebleven. Niet erg duidelijk is bijvoorbeeld wat het schilderij nu eigenlijk is of voorstelt. In het midden staat, in de vlakke typografie die voor Kawara’s werk de norm zou worden, een geografische definitie genoteerd: ‘Lat. 31° 25’ N / Long. 8° 41’ E’. Met welke plek deze omschrijving correspondeert, laat het schilderij in het midden – uiteraard zou ik zeggen, gezien de notoire zwijgzaamheid van de kunstenaar. Je zou het natuurlijk kunnen uitzoeken, die kruising van hoogte- en breedtegraden, maar dat heeft lang niemand gedaan. Er bleek ook onduidelijkheid over de datum van ontstaan. Maar op de achterkant van het werk staat geschreven: ‘To Joseph Kosuth on this date Nov. 5, 1967’. We mogen dus aannemen dat het toen bestond. In 1980 is het door Kosuth aan het Van Abbemuseum geschonken (ter nagedachtenis aan de Brusselse galerist Fernand Spillemaeckers). Bij die gelegenheid werd gezegd dat het in 1966 gemaakt zou zijn en zo had het museum het ook vastgelegd. In 1996 echter zag On Kawara het werk weer eens terug in een expositie in Frankrijk. Bij die gelegenheid vertelde hij een conservator daar dat hij Location in 1965 gemaakt had. Dat is van belang want het is dus eerder ontstaan dan het eerste datumschilderij dat 4 januari 1966 is gedateerd.
Die date paintings, waarover ik het kort geleden had, zijn toen uitgegroeid tot de grote serie waarmee On Kawara zijn hele leven is doorgegaan – een basso continuo in zijn werk waaraan ook veel wat hij verder heeft gemaakt op precieze manieren is gerelateerd. Maar van zo’n schilderij als Location, met van die geografische coördinaten, bestaat er bij mijn weten maar één. Het moet in 1965, toen de kunst van On Kawara eigen vorm ging krijgen, als experiment gemaakt zijn – om te proberen. In de jonge conceptuele kunst van die jaren, toen alles open was en alles denkbaar, werden veel van zulke eenmalige dingen uitgedacht. Zo is er een ansichtkaart waarop we Jan Dibbets, breeduit op een Amsterdams balkon, joviaal zijn duim zien opsteken. Het beeld is gemerkt met een kruis. Achterop stond dat JD op die plek in Amsterdam en op een bepaald tijdstip dat gebaar zou maken. Als je die kaart kreeg toegestuurd (uit New York, door promotor Seth Siegelaub) kon je waar je ook was op dat moment aan een gebeurtenis in Amsterdam denken. De bedoeling van dit alles was, letterlijk, de verbeeldingswereld van de kunst te verruimen.
In 1965 was er nog geen internet. On Kawara heeft zijn plek dus nog gefixeerd op een gewone atlas. Nader benoemd is die plek door hem toen niet. Uiteindelijk heeft iemand gegoogeld: het bleek een lege, eenzame plek te zijn in het oosten van Algerije, bij de grens met Tunesië. Volgens mijn informatie (van het museum) heet het daar Grand Erg Oriental, ook wel Grote Oostelijke Zandzee – een stuk woestijn zo groot als Ierland.
Nader benoemen hoefde niet want preciezer dan met die universele lengte- en breedtegraden kan een plek niet worden aangegeven. Maar vreemd genoeg voelt het werk toch als een fictie. Die coördinaten zijn weliswaar precies maar tegelijkertijd lijken ze abstracte formules waarbij je je niets kunt voorstellen – niets levends tenminste. Location was dus een toevallige inventie, verder niet draagkrachtig vond Kawara, en dus te anekdotisch. Werk kan raadselachtig zijn maar het moet ergens ook wortelen in een voorstelbare werkelijkheid. Dat nu was wel het geval met de date paintings. Toen hun vorm en strategie eenmaal gevonden waren, werd verder werken aan die geografische schilderijen eigenlijk overbodig. Want de keuze van die lege plek in de woestijn, die On Kawara random in een atlas had aangewezen, was eigenlijk hoogst willekeurig – en dat is het tegengestelde van kunst. De schilderijen met data (en wat daar verder omheen hangt) hebben daarentegen een precieze consistentie. Een dag is voor iedereen in de wereld herkenbaar: 24 uur. Zo is elke dag eender. Daar is niets geheimzinnigs aan, toch is in ieders individuele ervaring een dag weer anders. De dag waarvan je de datum op een schilderij ziet (die datum, geen willekeurige) is goed voorstelbaar en kan daarom jouw verbeelding in gang zetten. Zoals een wolk in de lucht misschien: omdat geen twee wolken op hetzelfde moment er ooit hetzelfde zullen uitzien, kunnen ze alles voorstellen.