We vieren dit jaar twee lustra. Dertig jaar geleden verscheen de film Groundhog Day, een komedie met een diepere laag: wat geweest is, komt weer terug. Tien jaar geleden kondigde premier Rutte verdere bezuinigingen aan. Er was veel geld uitgegeven om banken te redden, dus de schatkist ging dicht, hoewel de Nederlandse economie na de recessie in 2012 fragiel was. Over de dwaasheid van de bezuinigingsgolven van 2010 tot 2013 onder Rutte onder I en II zijn macro-economen inmiddels vernietigend.
Rutte IV speelt nu in Groundhog Day. Ook in 2023 is de economie fragiel; in 2022 werd ternauwernood een recessie vermeden. Ook in 2023 kunnen we terugzien op forse overheidsuitgaven in de afgelopen jaren. Tijd dus voor de eeuwige wederkeer van hetzelfde onder het motto: dit werkte niet, dus doen we het nog eens. Minister Kaag heeft al benoemd dat de schatkist een bodem heeft, DNB-president Knot zegt dat de rek eruit is. Dat is de vraag. Het jaarlijkse tekort loopt weliswaar op, maar de staatsschuld zal in 2023 uitkomen op 49,5 procent van het bbp. Historisch laag en vrijwel hetzelfde als in 2019. En dat na vier jaar van hoge uitgaven.
Het tweede verhaal rond bezuinigen is de inflatie. De centrale bank kan wel de rente verhogen om de kredietgroei en dus de inflatie in te dammen, maar dit zou dweilen met de kraan open zijn als intussen de staat vrijelijk spendeert. Maar nergens is uit gebleken dat specifiek de overheidsuitgaven de inflatie opjagen. Wel de winsten, zoals studies van FNV, CPB en ECB laten zien. Nu de overheidsuitgaven onder vuur nemen vanwege inflatie is dus eerder de ingesleten groef van lui denken dan evidence based policy.
Nu kan ik me best verstandige maatregelen voorstellen die het overheidstekort zouden dichten. Ga doelmatiger uitgeven, belast kerosine en vermogenswinsten normaal, schaf fossiele subsidies af. Zo kunnen vele miljarden jaarlijks gedekt worden.
Maar op een of andere manier gaat het zo niet als Den Haag over bezuinigen praat. Laten we hopen dat minister Kaag de reflex van haar ambtenaren kan weerstaan. Anders gaat de kaasschaaf erover, met extra dikke plakjes sociale zekerheid.
Op de schaal van het Nederlandse welbevinden kan dat dramatisch worden. Maar het is niets vergeleken met de sociaal-economische ramp die minder rijke landen nu meemaken door gedwongen ‘versobering’.
Terwijl juist in opkomende economieën enorme investeringen nodig zijn vanwege klimaatverandering en mondiale ongelijkheid, dringt het IMF aan op minder sociale uitgaven en lagere lonen. Merkwaardig, want officieel heeft het Fonds een ommezwaai gemaakt na de rampzalige versoberingspakketten in de jaren tien. Er is intussen veel onderzoek dat aantoont dat die leiden tot lagere inkomensgroei en zelfs hogere sterftecijfers, terwijl het beoogde doel, lagere schulden ten opzichte van het bbp, niet wordt behaald: het bbp zakt sneller dan de schuld.
Oxfam becijferde vorige maand dat in 2024 de overheden van 59 van de 125 landen met lage of middeninkomens minder zullen kunnen uitgeven dan gemiddeld in de jaren tien. Economen Isabel Ortiz en Matthew Cummins vonden dat ‘versobering’ nu al gaten slaat in socialezekerheidsuitgaven (in 120 landen) en lonen in de publieke sector (in 91 landen), en een nieuwe impuls geeft aan ’hervormingen’ (lees: het onveiliger maken) van pensioenvoorzieningen (in 74 landen) en arbeidsmarkten (in 60 landen).
Het is Groundhog Day, maar dan erger. Gemiddeld krimpen de uitgaven tot aan 2025 zo’n 3,5 procent, becijferden Ortiz en Cummins, meer dan in eerdere bezuinigingsrondes. Want veel economieën hebben opnieuw geen keus. Ze hebben een molensteen van schuld om de nek vanwege de coronajaren en haperende economieën. Ze moeten bijlenen en dus het IMF te vriend houden. Die eist versobering in ruil voor leningen, tegen beter weten in. Bij elkaar gaat het om zo’n twee miljard mensen die moeten vrezen voor de tucht van het Fonds, dat het ene zegt maar het andere doet.
Einsteins (wellicht apocriefe) definitie van waanzin was: telkens hetzelfde doen en steeds een andere uitkomst verwachten. Die verwachting houdt het kijken naar Groundhog Day spannend. Laten we hopen dat in de echte wereld het IMF en politici op tijd de uitknop weten te vinden.