Is Marco Polo in China geweest?
De oude discussie over de vraag of Marco Polo al dan niet in China is geweest, werd in 1995 opgerakeld door de Britse sinologe Frances Wood in haar boek Did Marco Polo Go to China? Wood stelt de vraag en geeft argumenten zowel voor als tegen de stelling dat Marco Polo China alleen kende van horen zeggen.
In de Duitse vertaling van Woods boek begint het misverstand. Die luidt: Marco Polo kam nicht bis China. De woorden «Marco Polo was nooit in China» zijn ook boven het artikel geplaatst waarin Pieter van Os mijn nieuwe vertaling van Marco Polo, de wonderen van de Oriënt, bespreekt (in De Groene van 12 mei). Van Os vermeldt daarin ook Woods boek en vraagt zich af waarom ik het niet noem in mijn nawoord.
Het is ondoenlijk in een nawoord alle secundaire literatuur te vermelden. Het boek van Woods heeft meer aandacht gekregen dan het verdiende. De discussie begon al bij de Duitser Carl Dietrich Hüllmann in zijn Geographie des Mittelalters uit 1829. Sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw komt het vraagstuk weer naar voren in verscheidene publicaties van de mongolist Herbert Franke over China onder de Mongoolse overheersing. Woods brengt dus niets nieuws en pretendeert dat ook niet. Ze wil de kwestie opnieuw aan de orde stellen en voert een aantal argumenten aan die ervoor pleiten dat Polo al zijn kennis van China heeft van horen zeggen.
De Italiaanse historicus Ugo Tucci weerlegt in een uitvoerig artikel uit 1997 (in Studi Veneziani) Woods’ argumenten. Hij legt er de nadruk op dat Marco Polo de landen die hij bezocht, heeft bezien vanuit het perspectief van de koopman, die hij was, met de bedoeling niet een reisgids voor toeristen te schrijven maar vooral een boek voor kooplieden. Woods wijst vooral op wat hij niet beschrijft. Zoals de kunstmatig verschrompelde vrouwenvoeten. Maar die waren gebruikelijk in hofkringen en niet bij het gewone volk, waar ze vrouwen het werk onmogelijk zouden maken. Marco Polo beschrijft niet de Chinese Muur. Maar die was in zijn tijd heel bescheiden van omvang, niet bijzonder bezienswaardig, en heeft pas in de zestiende eeuw zijn huidige vorm gekregen.
Wat hij wel beschrijft is de koopwaar, het geldverkeer, de economische en logistieke aspecten die van belang waren voor kooplieden die Azië wilden bereizen. Hij vermeldt de afstanden tussen de steden een beschrijft vooral de handelswaar: zijden stoffen, edelstenen, specerijen. Hij interesseerde zich in China meer voor het papiergeld dan voor het schrift, dat hij evenmin vermeldt als het Arabische. Woods schrijft ook dat hij het porselein niet vermeldt. Dat heeft misschien te maken met de door haar gebruikte vertaling. In Milione betekent het woord porcellana soms schelpen als betaalmiddel, soms porselein. Maar Polo beschrijft het porselein uit de stad Tinuguise, nu Jingdezhou, nog steeds het centrum van de porseleinindustrie.
Marco Polo bevond zich overigens in de wereld van de Mongoolse overheersers, die streng was afgescheiden van de xenofobe Chinese cultuur.
Het feit dat Marco Polo zelf zegt dat hij niet alles wat hij beschrijft, zelf heeft gezien en dat hij sommige feiten van anderen heeft vernomen, pleit voor zijn oprechtheid.
Anton Haakman,
Amsterdam