Duidelijkheid kan levens redden. Dat zegt ook de Stichting van de Arbeid, die onlangs de Handreiking taal en veiligheidsrisico’s publiceerde. ‘Taal speelt vaker een rol bij ongevallen op het werk dan menigeen denkt. Werknemers die de Nederlandse taal zowel mondeling als schriftelijk onvoldoende beheersen of moeite hebben met lezen en schrijven, zijn niet altijd in staat om veiligheidsvoorschriften en instructies te begrijpen. Bovendien zijn veel veiligheidsdocumenten in onbegrijpelijke taal geschreven.’
Van de tweehonderdduizend ongelukken die jaarlijks op het werk gebeuren, wordt zo’n twintig procent veroorzaakt, direct of indirect, door onduidelijk taalgebruik, misverstanden en spraakverwarring. Soms zijn die ongelukken dodelijk.
Dat is ernstig. Het gaat dan bijvoorbeeld om slecht geschreven instructies voor machines en apparaten, onduidelijke veiligheidsvoorschriften, onvolledige handleidingen voor hoe te handelen in een noodsituatie – maar ook om collega’s die elkaar slecht verstaan of niet goed begrijpen. Met een ongeluk als gevolg.
Met name in de bouw gebeuren gruwelijke ongelukken. Dan staat er iemand boven op een steiger een kozijn te monteren en zijn collega roept iets dat hij niet helemaal verstaat maar dat klinkt als ‘andersom’, waarna hij zijn kozijn nog eens aandachtig bestudeert – en dan wordt hij hard getroffen door een dakpan die omlaag kwam schuiven. Ik riep toch ‘pas d’r op’, zegt de collega later.
Of iemand moedigt een ander aan met ‘houd moed’ en die ander gebruikt vervolgens geen staal voor de bliksemafleider maar een leuke grenen balk.
Of de radio staat hard aan en Nick en Simon zingen: ‘Kijk omhoog, naar de zon’ – en de beginnende verhuizer met het takeltouw in zijn handen hoort daarin de stem van de baas. Nick en Simon gaan dan verder met: ‘Laat het los’ – en de beginnende verhuizer doet alles wat de baas roept, en wordt verpletterd door de piano die driehoog voor het raam bungelde.
Maar niet alleen in het toch al gevaarlijke bouwwezen kunnen zulke door spraakverwarring veroorzaakte ongelukken gebeuren. Ook in de op het oog veiliger wereld van het kantoor zijn er risico’s. Niet per se van lichamelijk letsel alleen, maar ook van psychologische kwetsuren. Misverstanden kunnen leiden tot verstandsverbijstering, en spraakverwarring kan aan de basis staan van verwarde spraak en andere neurotische aandoeningen.
Er komt bijvoorbeeld op kantoor een nieuwe collega. Ze is nog jong en misschien geboren in een ander land en nog niet helemaal gepokt en gemazeld in het Nederlands.
‘We hebben net nieuwe muizen’, zegt de collega die haar inwerkt. Ze huivert.
Het computersysteem wordt uitgelegd, de workflow dus.
‘Dat daar zijn de meisjes van de opmaak. Die zorgen ervoor dat alles wat de deur uit gaat mooi is opgemaakt. Want hier doen we het zo dat als het niet mooi is opgemaakt het niet de deur uit gaat.’ De nieuwe collega besluit die dag nog naar de Bijenkorf te gaan voor een dure foundation. En een oogpotlood van Dior. En nieuwe lippenstift.
‘Eerst bepalen zij of ze het staand of liggend zullen doen.’
‘Als het niet goed is, sleep je het gewoon naar de prullenbak.’
‘Oké, ga nu met je muis naar de Eigenschappen.’
‘En dan ga je op je strepen staan.’
‘Nee, dan kun je het best je werkgeheugen leegmaken. Echt helemaal leeg.’
‘Weet je, als je nu een schermfoto maakt, en die dan op je bureaublad zet… Dan kun je naar Home. En ten slotte moet je Appeltje-T doen.’
Appeltje-T.
De nieuwe collega komt tien minuten later inderdaad binnen met een kleine Granny Smith en een kopje rooibos (Pickwick).
De Stichting van de Arbeid publiceerde de Handreiking om aanwijzingen en tips te geven aan werkgevers en werknemers om de risico’s op de werkvloer terug te dringen. Opnieuw, zo constateren we, is het allemaal de schuld van het kapitalisme. Flexibilisering van de arbeid, inhuren van goedkope maar te laag opgeleide werknemers, uitbuiting et cetera – de klassieke kapitalistische methodiek ter verhoging van de winst.
Maar straks gaat het beter. En weet iedereen dat allesbrander ook geen beroep is.