Wie, zoals ik, van oorlog en politiek houdt, moet behalve Churchill ook Livius lezen. Livius is vertaald door onder anderen mijn lerares Latijn, mevrouw Katwijk Knapp, die ik later ook nog eens heb mogen interviewen. Een geweldige verteller was ze.
Bij Livius kun je alles lezen over de huidige politiek. Hoe te reageren op onderdrukking, hoe te reageren op omsingeling, hoe te reageren als je weet dat je een verloren positie hebt, wat is macht precies? Hoe te reageren op kinderen die in de strijd worden betrokken? Hoe te reageren als de grenzen gesloten zijn? De rol van publieke opinie, van bevriende staten, et cetera. Het staat allemaal in Livius.
In de Punische Oorlogen zien we deze tijd weerspiegeld – het zal je opvallen bij iedere bladzijde die je leest. (Ik meen dat elke tijd erin weerspiegeld is.) Wat ik zelf mooi vind aan de verhalen van Livius is dat je de waardering merkt die Livius kreeg voor Hannibal. Livius begint met Hannibal af te schilderen als een schurk, maar hij krijgt steeds meer waardering voor hem.
Afgelopen zomer was ik in Tuoro in Italië, waar Hannibal en Scipio Africanus hebben gevochten en dan zie je op de tentoonstellingen dat de nadruk ligt op Hannibal en niet op de Romein Scipio Africanus. Ik heb daar, aan het meer van Trasimeno, een geweldige lezing gehoord over de militaire strategie van Hannibal. Een Italiaanse kolonel legde de hele tijd een verband tussen Hannibal en Hitler, en ik kan niet anders zeggen dan dat hij dat overtuigend deed. Hitler ervoer bijna zelf de dolkstoot in zijn rug na de Eerste Wereldoorlog, zo had het verlies van Carthago Hannibal pijn gedaan. Hitler viel een door de oorlog verzwakt Westen aan, Hannibal vocht tegen het murw gebeukte Rome. Et cetera, et cetera.
Hannibal heeft uiteindelijk verloren, en onze Italiaanse kolonel vertelde dat dat kwam door het gebrek aan democratie. Een verrassende uitspraak uit de mond van een Italiaanse kolonel, maar volgens mij had hij daar gelijk in. De Senaat in Cartago wilde niets van democratie weten, en Rome eigenlijk ook niet, maar werd daartoe wel gedwongen door de aanvallen van Hannibal. Rome kwam langzaam tot het besef dat, wilden ze van Hannibal winnen, ze als eenheid moesten optreden, en dat de staten ook één moesten zijn. Democratie uit noodzaak. En een democratie kun je alleen maar handhaven als je iets van een rechtsstaat hebt.
Waar Livius regelmatig over schrijft, is over de slimme, of verstandige vijand. Een vijand moet zo bestreden worden dat hij zich bewust wordt van ‘vrees’, pas dan zal hij bereid zijn om over vrede te spreken. Vrees kun je alleen aanjagen als je ongenadig meedogenloos bent. En je kunt alleen meedogenloos zijn wanneer je je niets aantrekt van de waan van de dag. Je moet dus je doelen goed uitkiezen. Wil je vrees veroorzaken, dan moet je dus op het juiste moment het land niet alleen veroveren, maar ook de vrouwen verkrachten en de kinderen doden. Dat deed Hannibal – vaak met succes.
Aldus de kolonel.
Maar op een dag – men leze ‘De laatste slag’ – beseft Hannibal dat de oorlogen nergens toe hebben gediend. Ze hebben alleen dood en verderf gezaaid. Hij biedt dan, na een schitterende rede, Scipio Africanus de Jongere vrede aan. Maar die wil niet. Vrede kan geïnterpreteerd worden als verlies. Het moet uitgevochten worden. Hannibal verliest. Met alle gevolgen van dien. Hij wordt niet gedood en krijgt een zetel in de Senaat van Carthago, waar hij cynischer en cynischer wordt, maar dit terzijde.
Het huidige Carthago bevindt zich op tien kilometer afstand van Tunis. Tunis is de hoofdstad van Tunesië, een klein landje in Afrika, ingeklemd tussen Algerije en Libië.