Toch heeft hij het redelijk lang volgehouden. Ruim tien jaar zat hij in de Tweede Kamer, eerst namens de Centrumpartij en na een intern conflict namens zijn ‘eigen’ Centrumdemocraten. De Centrumdemocraten was Janmaat en Janmaat was de Centrumdemocraten. De personificatie van extreem-rechts in Nederland scoorde enige jaren geleden in een peiling al eens een bekendheid waar menig politicus van droomt.
In tegenstelling tot zijn buitenlandse collega’s hangt Hans Janmaat geen extreem-rechtse ideologie aan. Met de continue aandacht voor ‘het minderhedendebat’, lijkt de CD vooral een one-issue partij. Meindert Fennema, docent politieke theorie: ‘Janmaat is een liberale racist. Dat betekent dat hij door de liberalen wordt uitgekotst omdat hij een racist is, en dat hij door de racisten wordt uitgekotst omdat hij te liberaal is. Alleen over immigratie heeft hij iets te vertellen.’
IN DE VOLKSKRANT zei Janmaat bij zijn aantreden als kamerlid al dat het zijn streven zou worden om het ‘taboe om over het probleem van de minderheden in de Kamer te spreken’ te doorbreken. Met dank aan Frits Bolkestein is dit gelukt. Volgens Fennema is dit een van de redenen voor het verkiezingsverlies van de CD: het asielzoekersstandpunt van Bolkestein heeft een stem op de CD onnodig gemaakt.
Hiernaast spelen het aangescherpte asielbeleid van Paars(I en de goede economische conditie van Nederland een rol. Ook het strikte beleid van het Openbaar Ministerie - waardoor de CD gecriminaliseerd werd en Janmaat vervolgd kon worden voor het in het openbaar verkondigen van de CD-standpunten - maakte het de partij extra moeilijk, meent Fennema. Janmaat hield daar een strafblad aan over - een gelukje voor kamervoorzitter Bukman, omdat hij Janmaat bij zijn vertrek uit de kamer daardoor niet met koninklijke versierselen hoefde te behangen. Voor een verklaard koningsgezind parlementari‰r als Janmaat was dat een koude douche.
NU JANMAAT verdwijnt uit de dagelijkse politiek, is er volgens sommige politicologen het gevaar dat de partij ondergronds wordt voortgezet en een meer criminele inslag krijgt. Op de e-maildiscussielijst van GroenLinks plaatste een van de discussianten de opmerkelijke leuze ‘Hans, we need you’, om te benadrukken dat voorkomen moet worden dat de partij de illegaliteit opzoekt. Een persbericht van de AntiFascistische Aktie (AFA) te Rotterdam waarschuwde daar daags na de verkiezingsuitslag ook al voor. Volgens Fennema ten onrechte, hij verwacht geen ondergrondse voortzetting. Fennema: ‘In Nederland is er geen ruimte voor een extreem-rechtse partij omdat er in Nederland geen extreem-rechtse traditie is. In Belgi‰ en Frankrijk is er veel meer een nationalistische kwestie. Hier is alleen plaats voor een anti-immigratiepartij.’
De AFA en de politicologen Joop van Holsteyn en Cas Mudde wezen in Het Parool op de verschillende mensen die in de rij staan om Janmaat op te volgen. Met name de met het Vlaams Blok verwante organisatie Voorpost van Tim Mudde en Marcel RÅter is een serieuze kandidaat. De AFA vreest de ‘intellectuele benadering’ van Voorpost.
Deze typering van een verder nog vrij onbekende organisatie suggereert dat bij de Centrumdemocraten van Janmaat het tegenovergestelde het geval was: een minder gevaarlijke, want minder intellectuele benadering. Of in de woorden van de GroenLinks-discussiant: ‘Het zou best wel eng kunnen worden als we een slimme rechtse idioot tegenover ons zouden krijgen.’
JANMAAT studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, hij doorliep daar tussen 1966 en 1972 de opleiding politicologie. Het maandblad Student, dat tien jaar na zijn afstuderen naar de scriptie van het net be‰digde kamerlid op zoek ging, kreeg te horen dat de universiteit indertijd van Janmaat af wilde en daarom de scriptie, die ‘schools’ en ‘onder de maat’ was toch nog met een zes min beloonde, ‘temeer daar het werkelijk een stronteigenwijs figuur was’, aldus een medewerker van de universiteit in het artikel. Janmaat kwam ermee weg en kon voortaan doctorandus voor zijn naam zetten.
Deze academische titel garandeerde evenwel niet de ‘intellectuele benadering’ die de AFA wel bij andere extreem-rechtse partijen signaleert. In het boek van Joop van Holsteyn en Cas Mudde Extreem-rechts in Nederland (SDU 1998) wordt de politieke wandel van de CD-leider samengevat in het paragraafje ‘indrukken en incidenten’ - een duidelijke samenhang in de optredens van Janmaat als volksvertegenwoordiger bleek niet te vinden. Bovendien verzwijgen de media Janmaats politieke bijdragen bijna categorisch, dus was het lastig zoeken, melden de auteurs.
In Vrij Nederland kreeg Janmaat begin april, in campagnetijd, wÇl de gelegenheid zijn woord te doen. In een interview sprak hij naar aanleiding van het verlies van bijna alle gemeenteraadszetels van zijn partij over de toekomst. Hoewel opiniepeilers op dat moment nog ÇÇn kamerzetel voor de CD voorspelden, gaf Janmaat aan voortaan met ‘buitenparlementaire’ acties te willen scoren. De Nederlandse staatsvorm, een ‘politieke dictatuur’, is immers niet aan hem besteed. Janmaat voelde er weinig voor, zo vertrouwde hij Vrij Nederland toe, om ‘de CD tot in lengte van dagen machteloze oppositie te laten voeren’.
De bestormers van de Turkse shoarmazaak in Urk en de bewoners van Vlieland die te hoop liepen tegen de komst van asielzoekers, moesten allen lid worden van de CD, om vervolgens een buitenparlementaire strategie te kunnen beginnen. Wat deze strategie precies inhoudt, liet Janmaat in het midden, maar de komende maanden zou hij er zeker op doorbroeden. Zonder kamervertegenwoordiging zal het echter moeilijk worden grote acties te ontplooien.
EN DE MEDIA, de ‘door links gedomineerde media’, hebben het gedaan. Net als bij Hans van Baalen, voormalig campagneleider en kandidaat kamerlid voor de VVD die wegens vermeende extreem-rechtse sympathie‰n het veld moest ruimen. In de VVD'er zag Janmaat een geestverwant. In het discussiegebied op de website van de liberalen is Janmaats steunbetuiging aan Van Baalen te vinden, gedateerd op 7 april, vlak na Van Baalens terugtreden. ‘Dezer dagen is wederom gebleken welk een selectieve hypocriete houding politiek Nederland inneemt als het gaat om politiek actieve mensen, die kennelijk essenti‰le kritiek op het regeringsbeleid uiten. U bent daarvan een triest voorbeeld’, begint Janmaat zijn typische schrijven.
De brief - die overigens door de VVD-webredactie niet in de inhoudsopgave van het discussieforum is opgenomen maar wel via een zoekmachine te vinden is - beslaat twee pagina’s en lijkt zorgvuldig opgesteld. Het siert Hans van Baalen dat hij ‘reeds op jeugdige leeftijd zorgen heeft gekend over het minderheden- en vreemdelingenbeleid’. De ‘capabele campagneleider’ had alleen de pech dat hij voor Frits Bolkestein moest werken. ‘Wat met de tragische gang van zaken duidelijk is geworden is dat de VVD-leider Bolkestein geen sterke figuur is. Van hem had de politieke kracht mogen worden verwacht zijn mensen te verdedigen tegen ongerijmde aanvallen vanuit de linkse media. De VVD-voorman moge hier en daar een uitspraak oppakken, veelal van de CD, en daar goed mee scoren, hij bezit toch onvoldoende maatschappelijk inzicht die uitspraken met succes te verdedigen. Zeker als dat het minderhedenbeleid betreft.’
Wat Janmaat beoogde met de brief wordt niet duidelijk. Als pr-specialist Hans van Baalen de brief gelezen zou hebben als een verzoek tot een bijdrage in de CD-campagne en hij daaraan gehoor had gegeven, dan had drs. Hans Janmaat nu wellicht nog in de Tweede Kamer gezeten.