Op 21 september vorig jaar (Alzheimerdag) beleefde de tragikomische opera Alzheimer van Chiel Meijering (muziek) en Bert Keizer (tekst) zijn wereldpremière in het Muziekgebouw aan het IJ, in het kader van het Hersenwerk-festival waarin ‘de problematiek rond dementie, hersenbeschadigingen, uitvalsverschijnselen in een breder artistiek en maatschappelijk kader worden geplaatst’. Het gaat hier om een opmerkelijke productie van de groep Muziektheaterunie, die zich, naar eigen zeggen, ‘tussen minimal music, pop en filmmuziek beweegt’.

Dat karakteriseert ook de klanken van Meijering en het is toe te juichen dat een contemporaine componist de angst van ‘de modernen’ overwint om populaire tonale muziek te schrijven. Meijerings klanktaal is begrijpelijk, melodisch en aangenaam. Je luistert er graag naar. Dat sommige van de popballaden (bijvoorbeeld ‘Ik moet hier uit’) plat werken ligt niet zozeer aan het popidioom als wel aan de bewerking door Meijering. Toe te juichen is ook het idee in de voorstelling filmbeelden te integreren. Dat is weliswaar geen nieuwe gedachte, maar ze wordt hier consistent toegepast.

In Alzheimer wordt de geschiedenis verteld van de patiënt Jaap de Groot, een soort Nederlandse Elckerlyc, van wie de voortschrijdende stadia van de ziekte van Alzheimer worden getoond. De eerste akte begint met zijn afscheid van het werk (hij is wetenschapper, iemand die zijn hersenen intensief gebruikt) en eindigt met zijn intrede in een verpleeghuis. De tweede akte speelt in dat tehuis. Tussen de scènes worden op film medisch specialisten en andere deskundigen getoond die informatie over de ziekte geven. Het verbaast niet dat de hoofdsponsor niet een gewone subsidiegever is maar het Centraal Fonds rvvz, een landelijk fonds van zorgverzekeraars. Ook deze samenwerking met geldschieters van buiten de gewone kunstkringen is prijzenswaardig.

Het orkest bestaat uit vier harpen, slagwerk, vibrafoon, klokkenspel, strijkkwartet, twee celli en een vrouwenkoor, dat afwisselend de hemelse heerscharen en de verpleegsters in het tehuis speelt. De relatie tussen harpen, klokken en vrouwenkoren geeft de opera een bijzondere klanktextuur, die vaak een sterk meditatief karakter heeft. De toeschouwer wordt daaruit gewekt door enkele rockballaden, die het nadeel hebben dat de teksten ondanks versterking en boventiteling niet verstaanbaar zijn, en dat de muziek niet echt bij de onderhavige scène past, zoals wanneer de vrouwen zingen dat de dood altijd een zware laatste stap is. Die plat rijmende nummers stonden slecht in verhouding tot het leed dat aan de ziekte is verbonden. De rest klinkt, onder muzikale leiding van Jurjen Hempel, soms wat naar Rondo Veneziano.

De schrijver en de componiste ontzeggen hun Elckerlyc-personages aria’s, oftewel die klassieke operamomenten waarop ze op de ziekte en de daarmee verbonden angsten kunnen reflecteren. Zoals bij de hoofdrolspeler, als het koor rondom hem ‘Mijn God, waarom hebt gij mij verlaten’ zingt. Daar heeft de componist mogelijkheden laten liggen om iets werkelijk ontroerends te schrijven, iets wat boven de ‘info-avond met muzikale omlijsting’ uitstijgt. Kortom: het stuk ontbeert in grote delen muzikale diepgang; momenten van ontroering ontbreken, ook in de sterfscène aan het slot. Zelfs in het musicalgenre zijn er voorbeelden genoeg die bewijzen dat je met populaire muziek meer effect en meer ontroering in zulke scènes kunt bereiken.

Alleen de schetsmatige en toch liefdevolle tekening van de andere patiënten in het verpleeghuis kun je goed gelukt noemen, dankzij de grandioze (oudere) acteurs in de bijrollen. Hun finale van de eerste akte, waarin ze oude wandelliedjes zingen, is een hoogtepunt van de avond. De rest van de bezetting, vooral Hein Meens als Jaap en Eveline Karssen als zijn echtgenote Ria, is wel sympathiek, maar (nog) zeer amateuristisch.

Als work in progress is Alzheimer niettemin een succesvol, door het publiek bejubeld begin te noemen – en dat kun je van niet veel operapremières deze dagen zeggen. De tournee wordt deze maand hervat. Misschien hebben de auteurs gelegenheid gehad hun stuk in de tussentijd te bewerken?

Muziektheaterunie, Alzheimer. 22 maart Drachten, 22 april Kampen, 25 april Arnhem. www.muziektheaterunie.nl