«If music is the soul of human culture then the Roma should be celebrated for constantely fertilising Europe’s soul, for keeping the continent’s culture fresh when so many are involved in marketing its more dehumanising elements.» Garth Cartwright beweert niet zomaar wat. Met Princes amongst Men schreef deze Nieuw-Zeelandse schrijver een meeslepend epos over zigeunercultuur in Servië, Macedonië, Roemenië en Bulgarije. Cartwright bezocht niet alleen de obscure Roemeense dorpen waar Taraf de Haïdouks en Fanfare Ciocarlia (de twee bekendste zigeunergroepen) vandaan komen, maar sprak ook sleutelfiguren die hier minder bekend zijn. Saban Bajramovic, Esma Redzepova, Ferus Mustafov, Naat Veliov, Fulgerica: Cartwright zocht ze allemaal op en kreeg ze goed aan de praat.
Even bevlogen als goed geïnformeerd zet Cartwright alle persoonlijke verhalen om in tragikomische geschiedenis, die met de huidige rage van balkanmuziek bovendien precies op tijd verschijnt. De uitgebreide bibliografie, discografie en filmografie maken dit boek onmisbaar. Een perfecte introductie voor de komende concerten van KAL en Balkan Beat Box.
Racially proud yet ethnically inclusive, dat is het mission statement van KAL, een jonge zigeunergroep uit een dorp bij Belgrado, die ook door Cartwright wordt opgevoerd. KAL (Roma voor zwart) speelt akoestische zigeunermuziek, die klinkt als clubmuziek. Neem Dvojka, drum ’n’ bass, maar dan met contrabas, viool en geïnspireerde zigeunerzang in plaats van drumcomputers. En KAL behelst meer dan louter muziek. Zo ontvangen de broers Dragan en Dushan Ristic, samen de kern van deze groep, iedere zomer in hun dorp studenten voor een cursus Roma-geschiedenis en -cultuur. Dragan Ristic is een kenner van die cultuur en verdient zijn geld met het vertalen van documenten over Roma-mensenrechten voor de Verenigde Naties.
KAL
Aan de telefoon noemt Dragan Ristic de synthesizer de vloek van de balkanmuziek. Ristic: «Alle clichés en standaardfrasen van zigeunermuziek willen we met KAL opbakken. In de hedendaagse Roma-muziek zijn er weliswaar veel virtuoze muzikanten, maar nauwelijks persoonlijkheden, die behalve artistieke vernieuwingsdrang ook charisma bezitten op maatschappelijk niveau. Manu Chao is daarom een voorbeeld voor mij, zoals hij met zijn hybride stijl wereldwijd latino’s inspireert.»
Balkon Beat Box
Balkan Beat Box is een New Yorks collectief dat in zigeunermentaliteit zelfs nog een stapje verder gaat. De kern bestaat uit Tamir Muskat (laptop en percussie) en Ori Kaplan (blaasinstrumenten) en wordt live aangevuld met muzikanten en dansers van joodse en Arabische afkomst. De stijlen waardoor zij zich laten inspireren: balkan- en zigeunermuziek, Bulgaarse zang, Marokkaanse gnawa, Iraanse percussie, flamenco, klezmer, reggae en hiphop. Mocht dit als een onzalig idee klinken: op de eerste cd gaat het negen van de tien keer nog goed ook. Waanzin, waarin een systeem wordt vermoed. De kosmopolitische mix van dit onstuimige gezelschap had alleen in New York kunnen ontstaan, maar is éénmalig in Nederland te zien. Dat moet wel heilzaam zijn, in een tijd waarin Nederland angstvallig voor provincialisme lijkt te kiezen.
KAL speelt 27 mei in Rasa in Utrecht en 28 mei tijdens het International Gipsy Festival in Tilburg; Balkan Beat Box is 3 juni te zien tijdens de Music Meeting in Nijmegen
KAL – KAL, Asphalt Tango/Music & Words
Balkan Beat Box – Balkan Beat Box, Essay Recordings
Garth Cartwright, Princes Amongst Men: Journeys with Gypsy Musicians (Serpent’s Tale)