Terwijl we onheilspellende beelden zien van een uitgedroogde rivierbedding, dode bomen, gemummificeerde beesten, zandwolken die door een stoffig dorpje waaien, zegt de stem van de hoofdpersoon Sobode Chiqueno, zoals hij in ‘het bos’ heette: ‘Witte missionarissen hebben ons uit het paradijs gehaald. Ik vraag me af: wat was onze zonde?’
In deze eerste scène zit al alles waar Nothing But the Sun, de prachtige openingsfilm van het idfa, over gaat. Het is het begin van de zoektocht van de hoofdpersoon, die deel uitmaakt van het inheemse volk de Ayoreo, naar dat verloren paradijs. Had het anders kunnen lopen? Kunnen ze nog terug? Hoe moet het verder? Het is ook een ingetogen aanklacht tegen ‘de witten’.
Sobode Chiqueno herinnert zich ‘het bos’ nog goed, het bos waar de Ayoreo al eeuwen als nomaden woonden. Het voorzag hen van alles wat ze nodig hadden. ‘Onze ouders baden tot de zon, klommen in bomen om dichterbij te komen, dan hoorde de zon hen beter’, vertelt hij. Maar toen Sobode Chiqueno klein was, werden ze onder dwang bekeerd tot het christendom, uit de bossen van Paraguay verjaagd, door missionarissen samengedreven in kleine nederzettingen en werd hun land onteigend.
‘Geen enkele Ayoreo zou gewild hebben dat hun afstammeling afgezonderd in een van deze geïsoleerde gemeenschappen zou leven’, zegt Chiqueno in het begin van de documentaire. ‘Ons gebied kende geen grenzen. Dit is wat ik wil delen met jullie.’
De Zwitsers-Paraguayaanse regisseur Arami Ullón, die zich ook in haar eerdere bekroonde films op sociale thema’s richtte, volgt met haar camera Sobode Chiqueno terwijl hij mensen uit zijn gemeenschap interviewt. Op een oude cassetterecorder neemt hij de gesprekken, verhalen en liederen van de Ayoreo op voor zijn audioarchief. Zo ontrolt zich via hen langzaam het pijnlijke verhaal over wat er is gebeurd; hoe de Ayoreo oorspronkelijk leefden en hoe ze werden verdreven, vermoord en misleid. Hij zit en luistert, vaak bedroefd. Hij is bezorgd over de laatste ‘uncontacted’ Ayoreo, een kleine groep die nog teruggetrokken leeft in het bos, maar ook zij worden bedreigd.
Hij weet nog het moment dat ze voor het eerst kwamen. ‘Iedereen werd ziek, ze kreunden van de pijn.’ Zijn vader stierf aan de mazelen. Twee jaar bleven de missionarissen, daarna voerden ze de Ayoreo weg. Hij heeft heimwee naar het bos. Er is gebrek aan water en door ontbossing teisteren zandstormen hun huizen. ‘We kunnen ook niet meer jagen. Het gebied is nu van de witten, zelfs de honing en de wildebeesten zijn van hen. Alleen de zon hebben ze nog niet geclaimd.’ De gesprekken die Sobode Chiqueno voert, zijn ook een zoektocht naar identiteit. Veel mensen denken niet meer terug te kunnen naar het nomadische leven in het bos, al is het maar vanwege hun kleinkinderen die nu het leven leiden van ‘de witten’. ‘Zal onze cultuur verdwijnen?’ vraagt Chiqueno vertwijfeld aan een man die tot zijn veertigste in het bos leefde. ‘We moeten ophouden Ayoreo te zijn’, antwoordt die. ‘We moeten een nieuw mens worden.’
Idfa-favorieten van De Groene
De Groene/IDFA-dag gaat helaas vanwege de coronamaatregelen niet door. Wel heeft de redactie favoriete documentaires geselecteerd die gedurende het festival, van 18 november tot 6 december, te zien zijn. Bekijk het volledige programma van deze Groene-favorieten hier. Kaarten voor zowel het reguliere IDFA-programma als de Groene- favorieten kunnen vanaf donderdag 12 november via een MyIDFA-account besteld worden. Het is wel zaak om daar snel bij te zijn, want de online vertoningen hebben vaak een limiet van duizend kijkers.