Wat hebben Jan Peter Bal kenende en Wouter Bos de afgelopen maanden gedaan? Ze wonnen op 22 januari de verkiezingen, overwonnen wantrouwen ten opzichte van elkaar en doorstonden een oorlog. De verkiezingen voor de Provinciale Staten, nu een maand geleden, waren wederom een succes: ook in de Eerste Kamer konden de aanstaande coalitiepartners rekenen op een meerderheid die regeren ondanks de benarde economische vooruitzichten net iets minder ingewikkeld zou maken. Het tweede kabinet-Balkenende lag, kortom, binnen handbereik.

Tot deze week. Na de vernietigende analyse die het Centraal Planbureau in het weekend naar de kabinetsonderhandelaars stuurde, liep de formatie volkomen vast. De twintig miljard euro die Balkenende en Bos tot 2007 wilden bezuinigen, zijn slecht voor de Nederlandse economie en desastreus voor de werkgelegenheid, becijferde het CPB. Dat viel te verwachten: CPB-directeur Don had uit eigener beweging enkele weken geleden bij de presentatie van het Centraal Economisch Plan 2003 al aangegeven dat té drastisch bezuinigen niet goed is voor de Nederlandse concurrentiepositie. Veertien à vijftien miljard euro tot 2007 is noodzakelijk, nóg meer miljarden is op grond van de economische verwachtingen schadelijk. De door de PvdA zo verlangde extra investeringen in onderwijs, zorg en veiligheid waren heus mogelijk, maar daarvoor moest dan wel het begrotingstekort een beetje oplopen. Problematisch is dat niet, vond het CPB. Zolang het tekort maar niet de pan uit rijst.

Het CDA heeft tot afgelopen weekend evenwel vastgehouden aan een begrotingsevenwicht. Pas als «ultieme poging» (Verhagen) om de formatie te redden, kwam de partij maandag met het bod een begrotingstekort van 0,2 procent in 2007 te accepteren. Nul komma twee procent in 2007, gebaseerd op economische voorspellingen van 2003, een tijd waarin het internationale klimaat niet onzekerder had kunnen zijn: bij welke geopolitieke ontwikkeling ook kan iedere begroting voor 2007 die nu op de tekentafel wordt opgesteld weer worden aangepast. Met hele procenten zelfs. Nul komma twee procent tekort doet niet ter zake.

Dat vinden opvallend veel economen. De laatste maanden lijken zij breed hun geloof in Keynes hervonden te hebben. Zij pleiten voor een iets gedurfder begrotings beleid. Van de PvdA was bekend dat ze meer investeringen belangrijker acht dan snel aflossen van de staatsschuld, maar ook in CDA-kringen is bij het huidige economisch noodweer het starre begroten van Balkenende en secondant Verhagen bepaald niet meer zo populair. Al tijdens de verkiezingscampagne riep de prominente CDA-econoom Lans Bovenberg zijn partij tot de orde. In een artikel in partijblad Christen Democratische Verkenningen gaf hij aan dat er geen bezwaar tegen is om het begrotingstekort een beetje te laten oplopen. Voormalig CDA-minister en -partijvoorzitter Bert de Vries was begin dit jaar nog duidelijker: de hele staatsschuld doet er eigenlijk niet toe en kan in de onderhandelingen maar het best een niet al te prominente rol krijgen. Wie anders kan Balkenende nu nog overtuigen? FNV-voorzitter Lodewijk de Waal schmierde dat alleen het staatshoofd nog bij machte is de CDA-leider wat serieus economieonderricht te geven.

Maar waar twee partijen onderhandelen, zijn twee partijen schuldig aan het breken van die onderhandelingen. Het CDA is er heilig van overtuigd een bod te hebben gedaan dat de PvdA-delegatie niet weigeren kon. Die nul komma twee dus. En de PvdA-onderhandelaars zijn er eveneens van overtuigd dat ze tot het uiterste zijn gegaan. Twee miljard van de circa vijf miljard aan extra investeringen werden maandagavond in de marathononderhandeling door Bos alweer ingeleverd. Toch vond Bos het laatste bod van de informateurs «onaanvaardbaar» en betichtte Maxime Verhagen zijn PvdA-collega van «Melkert-gedrag» — een tamelijk zware beschuldiging. Verhagen doelde op de gewoonte van de voormalige PvdA-fractieleider om in onderhandelingen met geen enkel resultaat genoegen te nemen. De geweldige sfeer in de formatie, waarvan Balkenende en Bos de laatste weken regelmatig kond deden, heeft kennelijk plotseling plaatsgemaakt voor klassiek wantrouwen en verwijten over en weer van arrogantie.

Om dit wantrouwen te overwinnen en aan het eind van de rit met een «totaalpakket» te kunnen komen, deden Balkenende en Bos lopende de onderhandelingen nauwelijks inhoudelijke mededelingen. Waar de onderhandelaars de laatste tweeënhalve maand over gesproken hebben, en wat hun beider inzet was, blijft derhalve een raadsel. Ook de kamerfracties die niet bij de kabinetsonderhandelingen betrokken waren, verkeren in het ongewisse. Was het niet zo dat vorig jaar, in de geest van de «nieuwe politiek», werd besloten de formatie iets meer transparant te maken? Bij zijn eerste proeve van een regeerakkoord verscheen informateur Donner vorig jaar zomer zelfs in het ministersvak van het parlement om de kamerleden uitleg te verschaffen. Nu niets van dit al. Behalve over «sfeer» en «vertrouwen» hebben Balkenende en Bos, die zich in campagnetijd sterk maakten voor meer politieke openheid, hoegenaamd niets over de onderhandelingen naar buiten gebracht. En gezien de kribbig heden van deze week lijken zij zelfs over die sfeerbeschrijvingen de kiezer te hebben voorgelogen.

Op 16 april 2002 nam Paars II ontslag. Inmiddels verkeert Nederland een vol jaar in een bestuurlijk vacuüm. Alle beleid loopt vast, klagen rijksambtenaren, en internationaal slaat Nederland een modderfiguur. Tot Bal kenende en Bos drong dit alles de laatste weken nauwelijks door. Hun leek het te gaan over tienden van procenten in 2007 en over politieke plannen die door een rekeninstituut, het CPB, gelegitimeerd moesten worden. Toen dat instituut aangaf dat het niet goed was, plofte de formatie en dropen de knulletjes van de nieuwe politiek af. Elkaar nog altijd wantrouwend. Iedere poging om dit te lijmen, zou ongeloofwaardig zijn.