Waar blijven de verrassingen? De peilingen verschuiven amper, niemand gaat enorm op zijn bek, niemand overstijgt zichzelf en wint meer zieltjes dan die zieltjes zelf ooit zouden hebben gedacht. Ja, Erdogan maakte zijn entree in de arena, maar de uniforme houding van de politieke partijen zorgde ervoor dat dat vooralsnog weinig effect lijkt te hebben.
En dus hoopte men op het EenVandaag-debat, gisteren op de Erasmus Universiteit. Rutte tegen Wilders. Het debat over rechts. Een rel! Een verrassing! Laat er iets gebeuren! Het journaille hoopte erop.
Rutte was soepel in het debat, behendig, Wilders was monomaan. Rutte droeg een shirt met een cutaway collar en een glanzende, smalle zwarte das (‘stemmig’, dacht ik). Wilders’ das was te dik geknoopt als je een vest draagt – een bruin vest, onder een blauw jasje, niet heel handig, je ziet er meteen vijf kilo zwaarder uit – en ik weet dat ik het hier niet over hun kleren moet hebben, maar het is moeilijk als het debat zo weinig verrassends oplevert. Opnieuw.
Wilders noemde Rutte een ‘weggever’ en een leugenaar, Rutte noemde Wilders onbetrouwbaar en herhaalde nog eens nooit met hem een kabinet te gaan zitten. De politiek commentatoren trokken vervolgens gelijk op. Het EenVandaag-debat was niet de verrassing waarop werd gehoopt. ‘Mark Rutte speelde Mark Rutte en Geert Wilders Geert Wilders’, oordeelde Bert Wagendorp vanochtend in de Volkskrant en daar had hij gelijk in. ‘Wie er een snars wijzer van werd, heeft de afgelopen jaren onder een steen gelegen.’
Het RTL-debat was ook niet verrassend, behalve dan dat de lijsttrekkers één voor één bij presentatrice Diana Matroos moesten komen om gratis en voor niets voor prutser te worden uitgemaakt. Bij EenVandaag dachten ze waarschijnlijk dat Rutte en Wilders elkaars Diana Matroos zouden zijn. Dat waren ze ook, maar Matroos was tenminste nieuw, terwijl Rutte en Wilders elkaar op precies dezelfde manier aanvielen zoals ze elkaar al jaren aanvallen.
Het EenVandaag-debat had wat mij betreft één groot voordeel. Het duurde te lang. Vijf minuten te lang, waardoor er maar twee minuten tijd was voor een nagesprek/analyse.
Persoonlijk vind ik de nagesprekken bij de debatten een van de ergste momenten van het hele verkiezingscircus. Het debat is af, je bent net aan het bijkomen van wat je hebt gezien en nog voordat je het ook maar iets hebt kunnen laten bezinken, krijg je de mening van iemand anders opgedrukt. Je vond, stel, Buma ontspannen en sympathiek en meteen hoor je iemand op tv tegen je zeggen dat Buma nerveus en onaardig was. Het kleurt je kijkervaring, het kleurt je persoonlijke beeldvorming.
In dit geval waren het twee blanke journalisten van veertig die zeiden dat het debat z’n felle kantjes had, maar dat het volledig voorspelbaar was. En toen brak er iets. In mij. Opeens zat ik boos op de bank naar de tv-wereld te schreeuwen.
Jij wilt een verrassing? Wees je eigen verrassing! Be the change you believe in! Wanneer in dit verkiezingsseizoen doorbrak de tv-wereld nu eens op een originele manier haar eigen mal?
Waar waren de vrouwelijke commentatoren? Na elk debat waren het blanke mannelijke journalisten van ongeveer dezelfde leeftijd die de politici mochten becommentariëren – die ook al blank en man zijn. Het is een beetje gênant, merkte Jesse Klaver een keer op, dat wij lijsttrekkers allemaal witte mannen zijn. Inderdaad. Maar de hoeveelheid lijsttrekkers is beperkt, de hoeveelheid journalisten niet of nauwelijks. En toch kozen de televisieredacties bijna dagelijks voor uitsluitend mannelijke duiders. Ik dacht steeds, vanaf de bank: ‘Waarom zit Aukje van Roessel daar niet, zij weet altijd alles? Waar is Sheila Sitalsing, ze schreef nota bene een boek over Rutte? Weten ze in Hilversum niet dat NRC’s Annemarie Kas héél leuk is?’
Waarom zaten er steeds politiek commentatoren en niet een keer een paar huisartsen die ervaring met euthanasie hadden? Of geriaters die iets over de ouderenzorg konden vertellen?
Waarom waren er geen jongeren – niet pubers, maar laten we zeggen mid-twintigers – die mochten vertellen of zij zich aangesproken voelden door de onderwerpen van dit debat? Waarom waren er geen mensen met een migratie-achtergrond die mochten uitleggen of het debat wel of niet over hun wereld ging?
Ja, ik weet het. Ik heb ook een hekel aan dat man-vrouw-ding, #lekkertellen, en ik wil totaal niet op de identiteit-bandwagon springen. En ik heb ook niet alles gezien wat zich op tv afspeelde (#disclaimer). Maar wat ik bedoel te zeggen is: als je als televisie een verrassing hoopt tegen te komen, dan zul je een keer een andere line-up moeten opstellen dan de gebruikelijke.
Pauw & Jinek probeerden nog het meest voor een verrassing te zorgen door in elke uitzending een groep burgers – Gooische boeren, Groningse vrouwen, of andersom – in de studio uit te nodigen. Soms leverde dat een interessante confrontatie op, soms niet. Soms voelden de interviewers de politici sterk en bevlogen aan de tand. Maar bij elk rondetafelgesprek zaten politiek commentatoren – de Frits Westers, Ron Fresens en Xanders van der Wulpen – die het debat terugbrachten tot het gebruikelijke circus, wie het goed deed in de peilingen, wie tegenviel, wie grappig en ontspannen was. Er werd vaak gesteld dat nu de premiersrace dit jaar uitbleef er meer inhoudelijk gedebatteerd kon worden, maar in elk rondetafelgesprek dat ik zag, hoorde ik politiek commentatoren de verkiezingen terugbrengen tot peilingen, peilingen, peilingen. De tv-journalist is er blijkbaar verslaafd aan.
En niet alleen de journalist wist de standaard verkiezingsmal niet te ontsnappen. De politici deden dat ook te weinig.
Na afloop van het EenVandaag-debat begon De wereld draait door – ‘DWDD Nostalgie’ zoals Matthijs van Nieuwkerk het noemde, omdat het speciaal voor de verkiezingen het Lagerhuis-format heeft teruggebracht. Alexander Pechtold zat er. Hij zei dat hij het zo vreselijk vond dat het deze verkiezingen amper over het klimaat ging.
Opeens zat ik weer naar de tv te schreeuwen: ik vond ook dat het te weinig over het klimaat ging! Ons belangrijkste onderwerp, voor een land dat onder zeeniveau ligt! Maar godverdomme Alexander (ik mag Alexander zeggen), waarom ging je bij het RTL-debat dan een kwartier over het eigen risico in de zorg praten?! Waarom doorbrak je het format niet en zei je: dames en heren, veel succes met de zorg en met Zwarte Piet, maar laten we het over het klimaat hebben…
Vandaag mogen we stemmen. Het circus zit er weer op. Ik heb de afgelopen weken veel bevlogen journalistiek gezien, ik heb meer dan ooit talkshows gezien waarin de gasten niet lacherig aan tafel zaten maar het gevoel uitstraalden dat deze verkiezingen er toe doen – maar ruimte voor verrassingen zag ik zelden. Niemand die uit zijn rol durfde te springen. Rutte speelde Rutte, Wilders speelde Wilders, de media speelden de media.