Een wasmachine die te wild gedraaid zou hebben, squashballen die te hard geslagen waren tegen een muur. Een vliegtuig dat net boven een huis door de geluidsbarrière zou zijn gevlogen. En zou er geen granaat uit de Tweede Wereldoorlog in de kelder kunnen zijn afgegaan?
Lees ook:
Deze suggesties, die enkele Groningers voorgeschoteld kregen als verklaringen voor de schade aan hun huizen, kwamen voorbij in de eerste week van twaalf openbare verhoren door de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen onder voorzitterschap van Tom van der Lee. Ze werden gedaan door experts die die schade moesten beoordelen en door advocaten die die schade van het vege lijf van gasbedrijven probeerden te houden. Op de eerste verhoordag vertelde gedupeerde Herman de Muinck hoe bewoners machteloos staan tegenover hen, hoe zij het moeten opnemen tegen drie advocaten van Shell en een van de overheid. Hij gaf het voorbeeld van de zaak van Ria Mulder uit Woldendorp. ‘Huis is total loss, echt total loss. Dan durft een advocaat van de Zuidas tegen de rechter te zeggen: “Wie zegt mij niet dat er ook een achtergebleven granaat uit de Tweede Wereldoorlog in de kelder is afgegaan?” Als je op dat niveau met deze zware zaken zulke opmerkingen maakt, als advocaat, nou, dan breekt er bij mij iets.’ Het deed iets, zei hij, met zijn gevoel van gerechtigheid.
De eerste week van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen was een trieste vertoning. Triest het relaas van gedupeerden, met wie de week met openbare verhoren in Den Haag op maandagochtend begon en op vrijdagmiddag eindigde.
De Muinck was als kind getuige van de allereerste gasboringen, las de hele Kameleon-reeks bij het schijnsel van het affakkelen van het gas, maar raakte later verstrikt in de gevolgen. Na hem sprak paardenboer Sijbrand Nijhoff uit Zijldijk, die een aantal jaar geleden de strikt geheime Overeenkomst van Samenwerking uit 1963 tussen de staat, NAM, Shell en ExxonMobil boven water wist te krijgen, gewoon uit het Nationaal Archief, waaruit onder meer bleek dat de rol van de overheid bij de aardgaswinning groter was dan tot dan toe gedacht. Dat hij als gedupeerde, de leeftijd van tachtig gepasseerd, slechts een uur heeft om jaren aan ervaring met de commissie te delen, raakt hem. Aan het eind van een vurig gesprek, waarin hij vertelt over de slepende procedures tegen NAM en de staat, neemt hij uit een koker voor hem op tafel een foto en houdt die als een spandoek op voor de commissie. ‘Hier op de foto ziet u scheuren in een betonnen balk. Deze scheuren zitten ook in de Groninger mens. Laat dit een voorbeeld zijn voor jullie. Dat jullie niet meer scheuren willen hebben.’
Triest het gat tussen bewoners die het complete gasdossier paraat hebben en die woorden tekort komen tijdens hun verhoor en de vergeetachtigheid van Annemarie Jorritsma, voormalig minister van Economische Zaken en vice-premier, die geen woord te veel wil zeggen. Uit de gesprekken met Jorritsma, Pieter Dekker, oud-topman van Shell, en Johan de Haan van de NAM: ‘Ik kan me dat niet herinneren. Ongetwijfeld heb ik dat toen geweten, maar ik kan het me nu niet meer herinneren. Nee, dat weet ik niet. Dat weet ik niet meer. U moet me vergeven dat ik niet meer weet hoe dat is gegaan. Ik heb dat of verkeerd begrepen of niet gehoord of het is niet gezegd.’
Triest het gat tussen het dagelijks leven van bewoners in Groningen en de visie van de ‘olies’ op het ‘gasland’ dat George Verberg, tussen 1974 en 2004 als topambtenaar en later als Gasunie-directeur bij de gaswinning betrokken, in zijn verhoor omschreef als de ‘strategische buffer’ en ‘blaasbalg’ die het was, altijd paraat om te leveren. Zoals gedupeerde Annemarie Heite haar interactie met NAM en advocaten typeerde, gesprekken waarin het ging om haar leven met jonge kinderen in een onveilige boerderij, ‘alsof al deze mensen zich in een ander universum bevinden’.
Triest het gat tussen risicoberekeningen en werkelijk geleden leed, tussen beleid en uitvoering, tussen beloften en verantwoordelijkheden. Susan Top, tussen 2015 en 2021 secretaris van het Groninger Gasberaad: ‘Hoezo, bewoner centraal? En elk bewindslied roept dat, de bewoner centraal. Ben ik helemaal voor. Sorry hoor, ik klink misschien heel cynisch en gefrustreerd maar ik ben dat gewoon ook wel een beetje. (…) Het klinkt allemaal zo prachtig maar ik kan het niet meer horen. Ik kan het gewoon niet meer horen.’
Uit de eerste twaalf van in totaal zeventig verhoren, die vanaf 29 augustus zullen worden hervat, rijst het beeld van een diepe kloof tussen besturen en beleven. ‘In hoeverre was er sprake van aanvaardbare schade?’ vraagt de commissie aan De Haan van NAM. ‘Elke schade is onaanvaardbaar. Elke schade is onaanvaardbaar. Niemand zit erop te wachten om een scheur in zijn huis te krijgen. Dus elke schade is onaanvaardbaar. Maar niet elke schade is te voorkomen als je produceert binnen de productielimieiten die door de minister zijn aangegeven.’ Daar moet je bewoners volgens hem op een eerlijke en nette manier voor compenseren.
Hoe kan het dat de beving van Huizinge in 2012, de grootste die in elk verhoor ter sprake komt, voor Shell en NAM een gamechanger en een wake-upcall was, en voor de bewoners de druppel? En hoe kan het dat de gaskraan in 2013 alleen maar verder werd opengedraaid? Het zijn cruciale vragen waar de enquêtecommissie een antwoord op moet vinden. De bijdragen van deze eerste week, met naast bestuurders en gedupeerden ook wetenschappers en een hoogleraar psychologie, geven een compleet, complex beeld van de ellende die een burger in Groningen kan overkomen. Het is triest dat een dergelijk spektakel nodig is, maar het gewicht van een parlementaire enquêtecommissie geeft getuigen hoop. Als Nijhoff de zaal verlaat, kijkt hij voorzitter Van der Lee nog een keer recht in de ogen aan. En Heite zegt hoe zij al haar hoop dat er nog iets gaat veranderen op de commissie gevestigd heeft. ‘Het alternatief is een hele zware beving, God verhoede.’
Alle verhoren zijn terug te kijken