Nog niet zo lang geleden was er een schip, wier wedervaren als het perfecte symbool kon fungeren van het tijdperk waarin wij ons toen bevonden. En nee, dan heb ik het niet over de Titanic, dat monument van hybris en stupiditeit, dat op zijn maiden trip ten onder ging en met 1522 opvarenden in de ijskoude oceaan verdween, en daarmee, twee jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, het einde van het burgerlijke belle époque aankondigde.
En dan heb ik het ook niet over de Probo Koala, die tanker vol chemisch afval die op weg was naar Ivoorkust om daar zijn giftige lading te lozen, die plotseling het brandpunt werd van ons ontluikend milieubewustzijn, om vervolgens, als een hete aardappel, van jurisdictie naar jurisdictie te worden geschoven, om te eindigen in de haven van Amsterdam waar het maanden lag weg te rotten en daar fungeerde als een constante herinnering aan het einde van onze ecologische onschuld.
Nee, dan heb ik het over dat Italiaanse cruiseschip, de Costa Concordia, dat met ruim vierduizend passagiers aan boord bij het vallen van de nacht voor de kust van Italië, bij de haven van Giglio, aan de grond liep en langzaam begon te kantelen, omdat de zongebruinde kapitein van het schip, en hier overdrijf ik maar een beetje, zich tijdens de manoeuvre door zijn Moldavische liefje liet pijpen.
Het was vier jaar na de Grote Financiële Crisis en het cruiseschip was er de perfecte samenballing van. Het illustreerde de roekeloze achteloosheid van een bestuurlijke kaste die zich voorstaat op haar professionaliteit en expertise en leiding geeft aan een narrenschip vol consumenten die het te goed hebben om echt boos te worden op het incompetente hedonisme van hun roergangers. Dat was in ieder geval de boodschap die Jan Kuitenbrouwer haalde uit de miniramp die 32 mensen het leven kostte, in een prachtig essay dat datzelfde jaar in de NRC stond: in de 21ste eeuw herhaalt de geschiedenis zich als postmoderne farce.
Inmiddels heeft zich een nieuw schip als symbool aan ons collectieve bewustzijn opgedrongen. Ik heb het uiteraard over de driemaster van de baas van Amazon, Jeff Bezos, die momenteel voor een bedrag van een half miljard dollar bij jachtenbouwer Oceanco in Alblasserdam wordt gebouwd en zijn voltooiing nadert. Het zou om een zeiljacht gaan met een lengte van 127 meter lang en een hoogte van 55 meter, dat, aldus persbureau Bloomberg, een nieuwe standaard zet in de wonderlijke wereld van de superjachten, met veel nog niet prijsgegeven bijzondere details.
Om straks het ruime sop te kunnen kiezen moet het jacht echter over de Nieuwe Maas door de Rotterdamse Koningshaven heen. Het geval wil dat daar de iconische Hef het jacht de doorgang verspert: maximaal 44 meter hoog kan de muil van de brug worden geopend, te laag voor de masten van Bezos. En dus heeft het stadsbestuur, ondanks eerdere beloften aan de inwoners, toegezegd de brug nog een keer te ontmantelen om het jacht te laten ontsnappen.
Het is opnieuw de perfecte samenballing van een tijdperk, in dit geval van de coronapandemie die over drie weken zijn derde jaar ingaat en van het neoliberale karakter van de crisis waarmee het gepaard is gegaan. De maatregelen die de staat heeft getroffen om de verspreiding van het virus tegen te gaan en overbelasting van de zorg te voorkomen hebben namelijk grote herverdelende gevolgen gehad. Niet alleen hebben de miljarden aan monetaire verruiming door de centrale banken de vermogensongelijkheden verder opgeschroefd, zoals de krankzinnige prijzen van huizen en appartementen in de grote steden illustreren: goed voor beleggers, pech voor bewoners.
Ook het stilleggen of afknijpen van het maatschappelijk verkeer heeft sommigen sterk bevoordeeld en anderen benadeeld. De consumptieve bestedingen van huishoudens zijn namelijk niet gedaald tijdens de vier zogenaamde lockdowns. Wat er wel is gebeurd, is dat het ene retailkanaal (de middenstand met zijn fysieke winkels) is afgesloten en het andere retailkanaal (de internetplatforms van Bol, Coolblue, Zalando en, uiteraard, van Bezos’ Amazon) open is gebleven, met een massieve verschuiving in termen van werknemers, logistiek, omzet en dus winsten van het ene naar het andere kanaal tot gevolg.
In vergelijking met 2015 zijn de omzetten van webwinkels meer dan verviervoudigd, met grote uitschieters tijdens de wintermaanden van 2020 en 2021, toen Nederland op slot ging. Het winkelpersoneel rijdt nu pakketjes rond, de klant heeft de webwinkel ontdekt (en of hij ooit terugkomt is de vraag) en de van oudsher populistisch stemmende middenstander – de ‘petty bourgeoisie’, aldus Marx – bijt noodgedwongen op een houtje. En datzelfde is in de culturele sector gebeurd: het brood van Netflix, HBO, Disney Plus, Prime Video en Apple TV is de dood van bioscoop, museum, opera, poppodium en debatcentrum geweest.
De keerzijde van de aanstaande faillissementsgolf onder de Nederlandse middenstand, die door de financiële steun van de overheid alleen maar is uitgesteld, zijn de exorbitante inkomens- en vermogenswinsten van de eigenaren van de internetplatforms. Volgens Oxfam is het vermogen van de baas van Amazon gedurende de twee coronajaren met maar liefst 67 procent gestegen, tot de ongelooflijke som van 202 miljard dollar. Vijfhonderd miljoen dollar uitgeven aan een van de meest verspillende hobby’s voor rijkelui als het hebben van een eigen superjacht is dan een apennootje. En het betalen van een burgemeestertje voor de ontmanteling van een brug strooigoed.
Dat is wat dit tot zo’n veelbetekenende gebeurtenis maakt: na twee jaar coronamaatregelen zijn we definitief aanbeland in de neofeodale kastensamenleving waar Thomas Piketty al sinds 2014 voor waarschuwt. In die wereld zijn gewone burgers met hun bruggen nog slechts decorstukken in het leven van de superrijken. Als je dat weet, begrijp je een beetje beter waarom op Twitter – nog zo’n platform – de oproep circuleert om het schip van Bezos bij zijn doortocht op rotte eieren te trakteren. Missen kan je hem bijna niet!