‘Het konijn was doodgegaan’

De mooiste zin over het weekje Beetsterzwaag is van Arie Slob van de ChristenUnie: ‘Het konijn was doodgegaan.’ Zijn tienjarige dochtertje belde hem erover op, net toen hij op het punt stond voor het weekend naar huis te gaan. Die zin van Slob doet je hopen dat hij tijdens de onderhandelingen over een nieuw kabinet ’s nachts ter ontspanning nog een goed boek leest, als inspiratiebron voor zijn weblog van de komende weken, zodat hij langzaam maar zeker de gêne overwint om ons deelgenoot te maken van allerlei ogenschijnlijk onbeduidende details en inziet hoe belangrijk deze juist zijn voor het slagen of mislukken van de gesprekken tussen de koppels van cda, pvda en ChristenUnie onder leiding van informateur Herman Wijffels. En voor ons begrip daarvan.

Op zijn weblog van vorige week moeten we het nog stellen met een zin als: ‘Omdat Tichelaar, Verhagen en ik niet in het koetshuis een kamer hebben, moeten wij zowel ’s morgens als ’s avonds de oversteek maken.’ De partijleiders Jan Peter Balkenende, Wouter Bos en André Rouvoet sliepen dus in het koetshuis van het Friese landgoed Lauswolt. Was dat omdat die kamers luxueuzer zijn? Of hoopte Wijffels door deze drie onder één dak onder te brengen dat er een band groeit? Wie gaat er eigenlijk als eerste naar bed? Hoe kondigt hij dat aan? Hebben ze dan echt bier gedronken en er een bitterballetje bij gegeten, zoals Balkenende graag schijnt te doen, of drinken Bos en Rouvoet liever wijn, of iets sterkers?

Misschien dat Slob ook kan beschrijven hoe de tafelschikking tijdens de formatiebesprekingen tot stand is gekomen. In de eerste week zat cda’er Balkenende links van de informateur en zijn twee voormalige opposanten rechts. Dat lijkt geen toeval, en zit al vol symboliek. Maar waarom zat Maxime Verhagen ook aan de kant van Bos en Rouvoet, en Slob en pvda-secondant Jacques Tichelaar naast Balkenende? Wie heeft dat bedacht? Wordt er ook eens gewisseld? Wekt dat dan wrevel?

Want Slob moet gaandeweg natuurlijk ook de mensen aan die tafel gaan beschrijven. Voorlopig is het nog niet zo belangrijk of de hypotheekrenteaftrek voor de hoogste inkomens wordt aangepakt en aow’ers eventueel moeten gaan meebetalen aan de oplopende kosten van de vergrijzing. Dat lezen we wel in het regeerakkoord als het zo ver komt. Het is nu interessanter om te weten hoe de heren elkaar begroetten toen ze afgelopen woensdag op alweer een ander geheim onderkomen aankwamen en wie er toen belangstellend vroeg naar het weekend van de ander en vervolgens ook nog echt luisterde naar het antwoord.

Ook zou Slob op zijn weblog de lezer moeten laten proeven van die bijzondere sfeer van mannen onder elkaar. Dan snapt de buitenwereld misschien dat daar geen vrouw tussen moeten komen en is ineens duidelijk waarom de nummer twee van de pvda-kandidatenlijst, Nebahat Albayrak, niet mee mag aanzitten en de nummers twee van het cda en de ChristenUnie wel. Het kan het idee uit de wereld helpen dat Albayrak voor het echte politieke werk te licht is.

Uiteindelijk moet Slob inzoomen op de ogen van Bos. Volgens Tichelaar verraden die veel. In 2003, toen het na elf weken onderhandelen fout liep tussen cda en pvda, stond de emotie volgens hem in Wouter Bos’ ogen te lezen. ‘Hij voelde zich niet serieus genomen’, heeft de pvda-secondant eens gezegd over die mislukte kabinetsformatie. Zoals cda-secondant Verhagen over die periode vlak voor de afgelopen verkiezingen nog eens fijntjes zei ‘dat met de pvda geen afspraken te maken waren’.

Want daarom is dit rondreizend formatiecircus in het leven geroepen. Vanwege de pijn van vier jaar geleden. Die moet voormalig ser-voorzitter en Rabobank-directeur Wijffels deze weken zien weg te strijken. Het trauma van de vorige formatie is zo groot dat zelfs de hoek van het Binnenhof waar de heren Balkenende en Bos elkaar vier jaar geleden ontmoetten moet worden vermeden. Vandaar het uitwijken naar een Fries landgoed. Zo geheim, dat de zoon van Slob niet wist waar zijn vader was, maar ook weer niet zo geheim dat de media er echt niet achter konden komen. Want een foto van al die ontspannen heren in vrijetijdstenue is natuurlijk mooi voor de buitenwereld. Dat kweekt vertrouwen bij de burger, dat dan weer kan terugslaan op de mannen aan tafel. Voor de rest moeten de media vooral wegblijven, want die dikken maar aan, porren maar op en drijven maar wiggen in hun eeuwige zoektocht naar slecht nieuws.

Vandaar dat proustiaanse details van een insider als Slob zo belangrijk zijn: de media mogen er niet bij en voorlopig gaat het toch niet over procenten, ombuigingen, koopkracht of financieringstekort. Het gaat om de chemie. Het gaat om vertrouwen. Het gaat erom dat ze er niet op uit zijn elkaar te bedonderen. Lees de analyses van vier jaar geleden erop na en het blijkt dat het toen vooral op dit soort zaken stuk is gelopen.

Niet dat andere factoren geen rol speelden. Balkenende had begin 2003 weliswaar al een kabinet met de lpf achter de rug, maar mocht toch, gezien de korte periode waarin dat kabinet standhield, nog onervaren worden genoemd. Zoals ook Bos als het om formeren en onderhandelen ging nog zo groen als gras was. In de afgelopen vier jaar hebben de twee bij kunnen leren.

Wat toen ook een grote rol speelde was het alternatief dat het cda achter de hand had: de vvd. Weliswaar kon het cda niet met de liberalen gaan regeren zonder daar een derde partij bij te betrekken, maar toch. Nu is dat alternatief er niet, want bij het cda hebben ze voorlopig even genoeg van het voortdurende interne geruzie bij de liberalen. Die moeten eerst maar eens orde op zaken stellen in de eigen partij. Dus is het cda tot de pvda veroordeeld. Dat klinkt onheilspellend, maar juist uit zo’n situatie kunnen mooie dingen opbloeien, bijvoorbeeld wat meer buigzaamheid bij Balkenende. De man kan zich na twee gevallen kabinetten en een bizarre crisis in de demissionaire periode geen mislukking permitteren.

Wat vier jaar geleden ook nog speelde, is de pijn die het cda toen moest verwerken van de eerste oppositiejaren in zijn bestaan. De acht jaar in de oppositiebankjes werd toen vooral afgereageerd op de pvda. Omgekeerd zouden de sociaal-democraten dat nu na vier jaar oppositie voeren ook op het cda kunnen doen, maar net als voor de christen-democraten zijn er voor de pvda geen overtuigende, alternatieve coalities mogelijk.

De uitgangsposities zijn dit keer dus anders. Aan het broodnodige onderlinge vertrouwen wordt met behulp van logeerpartijen op mooie onderkomens inmiddels gewerkt. Bovendien is Wijffels begonnen bij de alles overkoepelende beginvraag: wat is onze missie, om zo niet direct in ruzies over concrete beleidsvoornemens verzeild te raken. In het bedrijfsleven is het heel gebruikelijk je die vraag als eerste te stellen en ook christenen hebben er ervaring mee, al formuleren zij de vraag meestal zo: waartoe zijn wij op aarde?

Een eensluidende missie hebben de heren nog niet verwoord. Maar op de stoep van landgoed Lauswolt klonk eind vorige week wel een christelijk klinkend antwoord op deze missievraag uit de mond van pvda’er Bos: ‘Ze (de mensen – avr) verwachten dat we hun leven beter maken.’

Zo’n uitspraak had ook Balkenende kunnen doen en onderstreept daarmee wat voormalig d66-leider Jan Terlouw eens heeft gezegd over pvda en cda: ‘Beide hebben iets betuttelends.’ Terlouw deed die uitspraak na het mislukken van de formatie van 2003.

Hoogleraar parlementaire geschiedenis in Nijmegen, Carla van Baalen, gaf destijds deze verklaring voor het stuklopen van die formatiegesprekken: ‘Beide partijen zijn het meestal eens over de aard van de problemen, maar over de oplossingen lopen de meningen uiteen.’ Die verschillende oplossingen verwoordde ze kort en bondig met het woord sociaal voor de pvda en solide voor het cda. Daar voegde ze aan toe dat ze elkaar bovendien arrogant vinden, een arrogantie die voortkomt uit de heilige overtuiging zelf gelijk te hebben.

Voor Wijffels moeten deze woorden van Van Baalen een waarschuwing zijn. Een mooi verwoorde, betuttelende missie is nog geen garantie voor het welslagen van de besprekingen als het uiteindelijk natuurlijk toch over de centen en procenten moet gaan.

Voor het zo ver komt, is het te hopen dat Slob ons op zijn weblog deelgenoot maakt van de discussies aan tafel over euthanasie en abortus. Niet eens zozeer over de compromissen, maar over de manier waarop ze daarover praten, mogelijk mee worstelen. Want die onderwerpen zijn niet het alleenrecht van de ChristenUnie. Er zijn ook leden van de pvda die hun wenkbrauwen optrekken als ze horen van een abortus vanwege een hazenlip, of die anders gaan denken over euthanasie als een van hun ouders stervende is.

Na de eerste week schreef Slob op zijn weblog: ‘Er wordt veel met ons meegeleefd. Ook voor ons gebeden, heb ik gemerkt.’ Zou hij deze week misschien kunnen beschrijven waar hij dat laatste aan merkt? Of is dat gewoon omdat alle media op de biddende achterban van de ChristenUnie zijn gedoken?