‘Het kwam heel betrouwbaar over’

Op de zolderetage van het rijksmonument in Gouda waar kredietverstrekker Yeaz kantoor houdt komt om tien uur een aanvraag voor een lening binnen. Directeur Laurens van der Starre (36) volgt het proces nauwgezet. De potentiële klant is een zzp’er, precies de doelgroep. Op goed geluk vult de zzp’er een reeks gegevens in: naam, adres, Kamer van Koophandel-nummer. Omzet? Die heeft de eenmanszaak nauwelijks. Doel van de lening? Afbetalen van schulden. Bij vragen over een zakelijke rekening stokt de aanvrager, die heeft hij niet. Steeds opnieuw probeert hij het systeem te doorgronden zonder te vinden wat hij zoekt.

De ‘baaz’ van Yeaz, zoals eigenaar Van der Starre zichzelf noemt, heeft zijn zolderkantoor ingericht als zijn gedroomde huiskamer. Met luxe fauteuils naast een groot Jezusbeeld, een opgezette uil en een schedel in de vensterbank. ‘Van de koppensnellers in Papoea.’ Een ballenbak staat nog op zijn wensenlijst. Grote sommen geld uitlenen aan zzp’ers met een laag inkomen kan heel hip zijn, is de onuitgesproken boodschap.

Van der Starre pakt zijn telefoon en toetst het telefoonnummer in dat bij het KvK-nummer hoort. ‘Ik vroeg me af of je er niet uitkomt?’ vraagt hij vriendelijk. Als dat zo blijkt te zijn, weet hij wel een oplossing. Via een omweg in het menu loodst Van der Starre de zzp’er naar een mogelijkheid om toch krediet krijgen. En nu hij de klant toch aan de lijn heeft: weet die wel zeker dat hij niet méér wil lenen? ‘Die vraag krijg ik heel vaak en er is geen mogelijkheid, althans nog niet, om het bedrag later te verhogen. We zijn pas tweeënhalve maand bezig, dus het is voor ons nog zoeken.’

De directeur van kredietverstrekker Yeaz is een optimist. Hij gelooft in zijn klanten. Hij geeft zzp’ers en andere kleine ondernemers de kans om te groeien, om dóór te kunnen. Daarom begon hij dit kredietbedrijf, speciaal gericht op zzp’ers. Aflossen is niet nodig, zolang de zzp’er maar rente betaalt. Allerlei moeilijke regeltjes en voorwaarden hanteert hij niet. Hij vraagt niet om businessplannen of bankafschriften; hij helpt. Zoals onlangs die jongen die geld leende voor de inkoop van scooters. ‘Die belde: als ik er tien tegelijkertijd koop krijg ik 25 procent korting. Ik ben die dingen in een maand kwijt. Bij jou betaal ik twee procent rente. Daar pak ik 23 procent op.’

Het idee voor Yeaz komt uit Zweden. Twee werknemers van de Zweedse bank Svea wilden puur computergestuurd krediet verstrekken aan kleine bedrijven. De directeuren vonden dat gebrek aan menselijke beoordeling te riskant, maar meerderheidsaandeelhouder Ågren zag er geld in en zette het plan in Zweden door. Ook in het hoofd van Svea’s toenmalige vestigingsmanager Amsterdam Laurens van der Starre ontkiemde een zaadje. Eind vorig jaar zette hij in Nederland Yeaz op. Het benodigde kapitaal kreeg hij van Ågren, in ruil voor de meerderheid van de aandelen.

De website ging online in mei dit jaar. Een maand later verstrekte Van der Starre zijn eerste lening. Begin oktober leenden tweehonderd kleine ondernemers gemiddeld tussen de acht- en tienduizend euro. Aan het einde van die maand was de klantenkring al gegroeid tot vierhonderd zzp’ers en andere kleine ondernemers. Met name de zzp’ers zijn belangrijk. Negen van de tien klanten hebben een eenmanszaak zonder personeel.

Met meer dan een miljoen zzp’ers zijn de groeimogelijkheden enorm, vindt Van der Starre. Eind oktober haalde hij het doel voor zijn debuutjaar: 3,5 miljoen euro aan uitgeleend geld. ‘Volgend jaar wil ik twintig, dertig, veertig miljoen euro in de markt zetten. Dat moet makkelijk kunnen.’

Nadat de vastgelopen klant over de hobbel is geholpen, vraagt het computersysteem het kredietprofiel van de zzp’er op bij grote databureaus Creditsafe, Focum, edr en Das. Het rijtje codes en cijfers dat daaruit rolt kleurt groen met blanco: de zzp’er heeft geen slechte betaalervaringen. Sterker: hij heeft überhaupt geen aantoonbare betaalervaring. Het programma becijfert dat Van der Starre maximaal een krediet van veertienduizend euro mag verstrekken. De jaaromzet van slechts twintigduizend euro is geen beletsel. Een paar uur later heeft de zzp’er het gevraagde geld al op zijn rekening staan, zij het dat hij inmiddels besloten heeft om de lening te beperken tot duizend euro. Kostenplaatje: maar liefst 44,9 procent per jaar.

Yeaz is lang niet het enige bedrijf dat zich stort op de pas ontdekte groeimarkt: kleine ondernemers in kredietnood, en dan met name zzp’ers. Ook OPR Bedrijfskrediet en B2Businesslening van Ferratum zijn de laatste twee jaar actief geworden in klein zakelijk krediet. Ook bij deze bedrijven hoeft de kredietaanvrager geen businessplannen te tonen, al gaan opr en Ferratum nog wel zo ver dat ze om jaarcijfers of een paar maanden aan banktransacties vragen. Ook zij rekenen exorbitante rentes: gemiddeld 38 procent bij Ferratum en bij opr tussen de dertig en tweehonderd procent op jaarbasis. Bij Yeaz schommelen de rentes tussen 18 en 57 procent per jaar.

De drie bedrijven die hun sporen hebben verdiend in de Scandinavische schuldenindustrie – de moederbedrijven van opr en Ferratum met flitskredieten in Finland, dat van Yeaz met incasso’s in Zweden – daardoor kennen ze de onderkant van de kredietmarkt beter dan de banken, stelt lector Lex van Teeffelen van de Hogeschool Utrecht, gespecialiseerd in nieuwe financieringsvormen voor het midden- en kleinbedrijf. ‘Iemand uit de incassowereld haalt zijn geld wel terug.’

Ook Nederlandse bedrijven steken hun teen in het water. Op een geïmproviseerde site raadt bijvoorbeeld Guus Kisner van Achnaton Finance potentiële klanten expliciet aan een eenmanszaak te beginnen, omdat hij particulieren van de Autoriteit Financiële Markten (afm) niet van geld mag voorzien. Voor telefoneren met journalisten heeft Kisner geen tijd, laat hij weten. Zijn klanten typeert hij op zijn site staccato in vier vragen: wil uw bank u niet helpen? En vindt u dat niet ok? Ook uw vrienden en familie snappen er niets van? U werkt toch hard?

Dat Scandinavische kredietverstrekkers en Nederlandse opportunisten zich richten op zzp’ers is niet toevallig. Consumenten zijn in Nederland goed beschermd voor te hoge en dure leningen. Financiële instellingen hebben toestemming van de toezichthouder nodig om hun geld bij particulieren aan de man te brengen. Ze dienen zich aan het maximale rentetarief van veertien procent per jaar te houden.

Zzp’ers genieten die bescherming niet. Zij moeten als ondernemers voor zichzelf zorgen, zo redeneert de Nederlandse regering. Toezichthouder afm kan zich voorstellen dat zzp’ers bij kredietverstrekking net zo kwetsbaar zijn als consumenten, maar heeft geen mandaat op de kredietmarkt voor ondernemers. Er is alleen een uitzondering gemaakt voor rentederivaten, financiële producten die zo ingewikkeld waren dat het midden- en kleinbedrijf de gevolgen niet kon overzien.

Veel zzp’ers zijn echter meer veredelde particulieren dan financieel zelfredzame ondernemers, vindt lector Van Teeffelen. ‘Ze denken in veel gevallen net als een consument en weten niet goed wat ze aan het doen zijn. Alles boven de 25 procent op jaarbasis is naar mijn mening een woekerrente. Daar moet iedereen heel erg argwanend tegenover staan. Maar ze denken: who cares, ik heb dat geld nodig.’

De helft van de kleine ondernemers is financieel analfabeet, stelt Van Teeffelen. ‘Ze zien de kosten per maand en denken: dat is de rente, klaar. Maar met tien procent per maand kom je uit op een rente van 120 procent per jaar.’ Ook financieel gedragswetenschapper Martijn Keizer van de Rijksuniversiteit Groningen ziet geen verschil tussen de financiële zelfredzaamheid van een zzp’er en een consument. ‘Een ondernemer met een webwinkel vanaf zolder rommelt net zo goed maar wat aan als een consument.’

Kredietverstrekkers als Yeaz maken gebruik van die onkunde. In hun zakenmodel calculeren ze in dat een aanzienlijk deel van de zzp-klanten in de financiële problemen zal raken. Daarom is de lening zo duur. ‘Als de rentepercentages hoog genoeg zijn lukt het altijd’, weet Van Teeffelen. ‘Je hebt dan zo’n grote risico-opslag dat je er altijd wel uitkomt.’

Yeaz, opr en Ferratum hebben nog een voordeel. Hun klanten kunnen nauwelijks ergens anders terecht. De bank verstrekt mondjesmaat krediet aan zzp’ers. ‘Veel banken draaien eromheen. Ze doen alsof ze kleine bedrijven willen financieren, maar ze vragen om zoveel zekerheden en gegevens dat duidelijk is dat ze dat eigenlijk niet willen’, zegt Van Teeffelen. De reden: het verstrekken van krediet aan de onderkant van de markt kost relatief veel controlewerk en levert de banken per verstrekte euro weinig op.

Dat wil zeggen: zolang de banken die controle niet versoepelen en automatiseren, zoals Yeaz dat doet. Maar daar hebben ze een slechte ervaring mee. Net voor de crisisjaren richtte Rabobank zich via dochterbedrijf Bizner op leningen aan zzp’ers en andere kleine ondernemers. Het taalgebruik van de internetbank van destijds lijkt verdacht veel op dat van de nieuwkomers. ‘Bizner is wars van overbodige regels of starre procedures’ en ‘het kan sneller, gemakkelijker, eenvoudiger’. Het was ‘een soort fintech avant la lettre’, omschrijft voormalig directeur van Bizner Frank Klemann het. ‘Alles ging volledig geautomatiseerd. Het geld was binnen een dag binnen bij de lener.’

Na vier jaar sloot moederbedrijf Rabobank vrij plots het online-filiaal. ‘Mede vanuit zorg voor de klant is het beter dat ondernemer en bankadviseur elkaar in de ogen kunnen kijken bij het beoordelen van een kredietaanvraag’, verklaarde de bank het besluit. ‘Het was abrupt, maar niet onverwacht’, zegt voormalig Rabobank-werknemer Michiel Werkman. De senior accountmanager grootzakelijk was een van de vroege critici van het kleinzakelijke internetkrediet. ‘Er werden te veel verliezen geleden. Verliezen die rechtstreeks terug te voeren waren op het feit dat er te makkelijk gefinancierd werd.’

Voormalig directeur Klemann is het hier niet mee eens. ‘We hebben niet vrolijk gestrooid met kredieten, maar wel meer verstrekt dan de bank zou doen.’

Sinds het bestaan van Bizner is het gesternte boven bankenland veranderd. De crisis heeft stevig huisgehouden. Sinds de financiële crisis dienen banken meer reserves per uitgeleende euro in kas te houden en ze zijn daardoor nog selectiever geworden in het verstrekken van leningen. De effecten zijn terug te zien in de rapporten van de Europese Centrale Bank. Die constateerde in 2015 dat de Nederlandse banken in de twee voorgaande jaren vijf procent oftewel zeven miljard euro per jaar minder verstrekten aan het midden- en kleinbedrijf. Nota bene in een periode dat de economie weer begon te draaien. De terughoudendheid creëert een gat dat kredietverstrekkers als Yeaz, opr en Ferratum maar al te graag opvullen.

Ongebreidelde kredietverstrekking aan kleine ondernemers kan een gifpil zijn, weten Rifka en haar man. Ze vertelt over de tegenslagen in hun groothandel. Een tijdelijke dip wilde ze overleven met krediet voor de korte termijn. ‘Ik ben er niet trots op’, herhaalt Rifka enkele keren tijdens het gesprek. Haar oudste zoon heeft ze naar boven gestuurd, zijn zusje speelt verplicht buiten. Rifka schaamt zich voor wat ze ziet als haar eigen fout. Daarom wil ze niet met haar echte naam in het artikel.

Halverwege 2016 valt voor haar alles verkeerd. Een aantal klanten gaat failliet, terwijl het stel net moet betalen voor een naar de haven verscheepte container vol etenswaar. Bij banken kunnen ze niet terecht voor een krediet. De branche is ‘te risicovol’, is het antwoord.

‘Een tegenslag van een paar duizend euro is lastig voor ons bedrijf’, zegt Rifka. Het is haar vaker overkomen dat bijvoorbeeld een container niet of veel te laat aankwam. Uit die penarie hadden Rifka en haar man zich telkens weten te redden – dan zal dit ook wel lukken. Het enige wat ze nodig hebben is wat extra financiële armslag.

Ze vindt Ferratums B2Businesslening op internet en sluit een lening af van tienduizend euro tegen 37 procent rente. ‘Dat was zo makkelijk. Het redde ons op dat moment’, zegt Rifka. Naar de voorwaarden kijkt ze niet goed.

Daarin is ze niet uniek, blijkt uit gesprekken die we voerden met ondernemers die afgelopen maanden een lening afsloten bij Ferratums concurrent Yeaz. Er zitten kroegbazen tussen, een nagelstylist, een man die beatboxworkshops geeft en een zzp’er die geld wil verdienen met ‘empowerment’ op het gebied van cryptocurrency en blockchain. Wat ze gemeen hebben is dat ze ondernemen vanuit een passie, niet vanuit een doortimmerd bedrijfsplan. Vier van de zes gesproken ondernemers weten de hoogte van hun rente niet correct te noemen.

En dat zijn nog relatief kansrijke zzp’ers. Ferratum wil niet zeggen hoeveel aanvragen het afkeurt, maar Yeaz wijst volgens Van der Starre 95 procent van de kredietverzoeken af. Registreren de databureaus die hij gebruikt een slecht betaalverleden, een kwakkelende branche of een huurhuis in de verkeerde wijk, dan kan dat een weigering veroorzaken. Van der Starre wil soepeler worden in zijn kredietverstrekking. ‘Het ziet ernaar uit dat ik te voorzichtig ben geweest. De meeste van mijn concurrenten keuren een tiende van de aanvragen goed.’

Bij Rifka overheerst inmiddels vooral de spijt over haar afgesloten lening. Tot nu toe heeft ze twaalfduizend euro overgemaakt aan Ferratum. Een bedrag van maar liefst 23.000 euro staat nog open. Inclusief incassokosten moet ze Ferratum het oorspronkelijk geleende bedrag 3,3 keer terugbetalen in nog geen twee jaar tijd.

Hoe het bedrag zo kon oplopen? Elke drie maanden stuurde Ferratum een mail met de vraag of ze wellicht meer wilde opnemen. ‘Ik was daar te zwak voor. Na drie maanden zit je nog met dezelfde problemen. Dan denk je: het is misschien wel nodig.’

Een extreme vorm van klantenbinding, noemt financieel gedragswetenschapper Martijn Keizer deze methode. Hij onderzoekt hoe mensen in de schulden komen en waarom mensen die al schulden hebben nieuwe schulden aangaan. ‘Ik kan me onmiddellijk voorstellen dat een dergelijke mail effectief is’, zegt hij. ‘Er is geen twijfelmoment meer. Je kunt de keuze heel impulsief maken en dan heb je het geld al.’

Het is niet zo dat Rifka helemaal niet meer terug wil betalen. Ze snapt dat lening en rente hand in hand gaan. ‘Ik wil het heel graag oplossen met Ferratum. Het afsluiten. Maar zonder woekerrente.’ Ze heeft in februari een betalingsvoorstel naar Ferratum gestuurd, en sindsdien één brief vol eisen teruggekregen. ‘Als we alles moeten terugbetalen is het over. Dan kan ik geen nieuwe container meer bestellen.’

Veel kleine ondernemers zijn op zoek naar geld. In 2015 had één op de vijf zzp’ers behoefte aan financiering, schrijven onderzoekers van de Hogeschool Utrecht. Een van de belangrijkste redenen die de ondernemers opgaven voor hun zoektocht was het herfinancieren van schulden. Bij de banken konden de meesten niet terecht: die wezen twee derde van de zoekende zzp’ers af. De omzet was te laag, de schulden waren te hoog, de branche was te risicovol of het zakelijke onderpand niet voldoende. Met een of meer afwijzingen op zak vormen deze ondernemers de prooien voor alternatieve financieringen van bedrijven als Yeaz, opr en Ferratum.

Op dit moment zijn zzp’ers vogelvrij als het gaat om financiële producten. Maximale rentes of andere beschermingsconstructies bestaan niet. Dat is een bewuste politieke keuze. In de woorden van minister Wopke Hoekstra van Financiën, in antwoord op Kamervragen van Denk over dure zzp-leningen: ‘Consumenten worden beschermd, omdat zij doorgaans een informatieachterstand hebben en zich in een zwakkere positie bevinden ten opzichte van ondernemers. Van ondernemers wordt meer voorbereiding en kennis verwacht.’

Of zzp’ers inderdaad zo zelfredzaam zijn als de minister doet geloven valt te betwijfelen. Een deel wil per se hun droom waarmaken en ziet geen andere keuze dan een lening bij Yeaz, opr of Ferratum. ‘Ik zet een muziekstudio op om daar kinderen met een beperking te helpen’, vertelt een beatboxer die 7500 euro bij Yeaz leent. Te risicovol, oordelen de banken. Bovendien is zijn inkomen te laag. Bijna gaat hij in zee met Franse individuen die vóór ze geld verstrekken eerst een borg van vijfhonderd euro willen, maar uiteindelijk kiest hij toch voor Yeaz. ‘Het heeft mij wat lucht gegeven. Het kwam heel betrouwbaar over. De website was in het Nederlands, dat scheelt.’ Hoeveel de beatboxer jaarlijks kwijt is aan de lening weet hij niet.

Ook is het risico levensgroot dat het gemakkelijk verleende krediet zzp’ers verleidt een bedrijf te starten, terwijl hun bedrijfsplan objectief gezien niet goed is. ‘Op een gegeven moment is het uwv gestopt met het stimuleren van mensen om vanuit de bijstand kapster, taxichauffeur of nagelsalonhouder te worden’, zegt lector armoede-interventies Roeland van Geuns van de Hogeschool van Amsterdam. Er kwamen simpelweg te veel kapsters en nagelsalons. Yeaz redeneert precies de andere kant op. Van der Starre heeft een Instagram-campagne opgezet die specifiek gericht is op huidige en toekomstige nagelsalonhouders. ‘We krijgen momenteel veel aanvragen uit die branche.’

Het perspectief van een miljoen zzp’ers die zich buiten afm-toezicht ongehinderd in de schulden kunnen steken, verontrust hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten Arnoud Boot van de Universiteit van Amsterdam. ‘Als alle zzp’ers tussen de mazen van de wet vallen, dan heb je een majeure omissie in het toezicht. Dat de afm hier niks mee te maken heeft, dat kan niet.’

Op z’n minst een deel van de zzp’ers dient beschermd te zijn tegen te ingewikkelde financiële praktijken, vindt Boot. ‘Met een eenmanszaak tel ik aan het einde van het jaar alle inkomsten uit de eenmanszaak bij mijn inkomen op. Al het risico dat ik loop is persoonlijk risico. Ik heet misschien ondernemer, maar er is geen enkel onderscheid met een consument. Het lijkt me evident dat we er niet vanuit kunnen gaan dat eenmanszaken er zelf wel even uit kunnen komen.’

De oppositie in de Tweede Kamer deelt die mening. ‘Met de beste wil van de wereld kun je een zzp’er die gisteren nog consument was niet in dezelfde categorie indelen als Unilever’, zegt Farid Azarkan van Denk. ‘Het is gewoon een vorm van oplichting. Daar moeten we de afm en het Openbaar Ministerie op af sturen’, zegt pvda-Kamerlid Henk Nijboer. Beiden vinden ze dat de consumentenbescherming geldig zou moeten zijn voor eenpitters en andere kleine ondernemers. ‘Ik vind veertien procent rente eigenlijk al heel hoog’, zegt Nijboer. Ook GroenLinks-Kamerlid Bart Snels noemt de nieuwe zzp-kredieten zorgwekkend. ‘De oplossing begint bij een zorgplicht, daarnaast zou de afm moeten handhaven en de derde stap is dat de minister bepaalt welk maximum percentage hij redelijk acht. Dat is zeker geen tweehonderd procent.’

Minister Hoekstra kent de zorgen. In een door zijn ministerie georganiseerde adviesronde meldden belangengroepen en toezichthouders eerder dat zzp’ers en kleine ondernemers ten onrechte minder beschermd zijn dan consumenten. Als oplossing mikt de minister niet op toezicht, maar op zelfdiscipline onder kredietaanbieders. Een eerste gedragscode is opgesteld door de banken, Stichting MKB Financiering werkt aan een tweede. Maar Yeaz, opr en Ferratum zijn daar niet bij betrokken. ‘De cowboys willen we buitenhouden. Onze partners vinden dit soort kredieten niet verantwoord en willen zich van hen distantiëren’, zegt Ronald Kleverlaan, voorzitter van de stichting.

Coalitiepartij d66 sluit zich aan bij de lijn van de regering, maar laat de deur voor strenger optreden op een kier. Verdwijnen de ‘duidelijke uitwassen met tragische gevolgen’ niet door zelfregulering van de sector, dan kan de afm een mandaat voor zzp-leningen krijgen, zegt d66-Kamerlid Joost Sneller. ‘Alleen een percentage lost niets op. Ondernemers die een lening niet kunnen terugbetalen, moeten ook geen krediet met twintig procent rente kunnen krijgen.’

Mocht alles blijven zoals nu, dan wordt het voor de zzp’ers billen knijpen bij de eerstvolgende recessie, zo valt te concluderen uit een zogeheten DNBulletin van De Nederlandsche Bank (dnb). Eind vorig jaar waarschuwde dnb voor de risico’s van het nieuwe online bedrijfskrediet. De computersystemen van Yeaz en consorten hebben nog geen volledige economische cyclus meegemaakt en een recessie zou hun voorspellingsvermogen wel eens te boven kunnen gaan, analyseerde dnb. Zeer de vraag is hoe vriendelijk de nieuw opgekomen bedrijfjes hun wanbetalers dan zullen bejegenen. Ervaring met het afwikkelen van kredieten hebben ze niet, merkt dnb op.

Met de kritiek op zijn bedrijfsmodel is Laurens van der Starre het volkomen oneens. Zijn intentie is puur, verzekert hij. ‘Kom hier de telefoon eens beantwoorden, onze klanten springen een gat in de lucht dat ze eindelijk eens gehoord en geholpen worden. We financieren zeker geen schulden, gelukkig niet. We financieren ambities en dromen. Echt iets om trots op te zijn.’

OPR Bedrijfskrediet en Ferratum reageerden niet na inzage in dit artikel