Ergens in 1988 zit een gebroken man gekleed in zijn onderkleren op een bed in een kale kamer. Een videocamera draait. De man kijkt in de lens. Hij probeert de tranen te onderdrukken, en zegt: «Dit is privé, doe het uit, dit is privé, doe het uit. Als iemand deze band in de toekomst vindt, kijk er niet naar. Het is privé.»
Jaren later, in de volle bioscoopzaal, is het pleidooi van de man, David Friedman, aan dovemansoren gericht. Want je blijft kijken, als een voyeur. De videoband die David schijnbaar ergens in een aftands hotel naast een snelweg in Amerika heeft gemaakt, is deel van Capturing the Friedmans, een documentairefilm waarin te zien is hoe het gezin Friedman, waarvan David de oudste zoon is, pijnlijk langzaam explodeert.
De feiten: in 1987 arresteert de politie van Great Neck, Long Island, Davids vader, Arnold Friedman, en zijn broer, Jesse, op aanklachten van kindermisbruik en het bezit van kinderpornografie. Vader Arnold en zoon Jesse zouden jarenlang leerlingen hebben verkracht die computerles volgden in het huis van de Friedmans. Terwijl Arnold en Jesse worden weggevoerd door het arrestatieteam kijken David, zijn andere broer, Seth, en hun moeder, Elaine, verbijsterd toe. Hun ongeloof over de beschuldigingen van misbruik vormt de rode draad van de film. Zijn ze werkelijk schuldig of zijn ze slachtoffers van massahysterie?
Het briljante aan de film zit m in het feit dat regisseur Jarecki beide kanten van de zaak belicht zonder zelf te oordelen over schuld of onschuld van vader en zoon. Zo maakt hij een verpletterend statement over de dubbelzinnige aard van «de waarheid». Het materiaal waar de regisseur mee werkt, bestaat uit talloze 8mm-filmpjes die Arnold jarenlang van zijn gezin heeft geschoten en video- en audiobanden die de jongens tijdens de arrestatie en in de jaren daarna van Arnold en Jesse hebben gemaakt. Op een band gebruikt een eenzame, ontroostbare David in een hotelkamer de camera als een draagbare psychiater tegen wie hij zijn frustraties kan uiten over het feit dat hij niet twijfelt aan de onschuld van zijn vader en broer.
Eigenlijk is de film een lange home movie met als thema de ambiguïteit van de werkelijkheid. Ogenschijnlijk is er niets méér objectief dan een op video vastgelegde gezinsruzie, maar is datgene wat we zien ook de waarheid?
Home movies zijn de puurste vorm van cinéma vérité. Dit betekent niet dat Capturing the Friedmans een kille reflectie van de werkelijkheid is; ze biedt eerder een hartverscheurende blik op een disfunctionele familie. Moeten wij van Arnold en Jesse houden? Of ze veroordelen? Doordat er geen antwoord klaarligt, is de film tegelijk objectief en subjectief. Als documentaire is het een film zoals theoreticus Siegfried Kracauer die voor ogen heeft als hij stelt dat de documentairemaker het relevante bewijs zo onpartijdig mogelijk moet aanbieden terwijl hij hetzelfde materiaal «begrijpbaar» maakt. Het doel van de documentairemaker is het vinden van een balans tussen de waarheid als iets objectiefs en het interpreteren van de context waar die waarheid deel van uitmaakt.
De context in Capturing the Friedmans is het gezin en het Amerika van nu. Hierbij is de kernvraag: hoe komt het dat Arnold en daarna zijn zoons elkaar en het gezin instinctmatig aan het filmen waren? De film doet denken aan acteur Warren Beatty, die in de documentaire In Bed with Madonna tegen zijn toenmalige minnares zei: «Off camera besta jij niet eens!» Off camera bestaan Arnold, Jesse, David en Seth evenmin. Het leven in beeld daar gaat het de Friedmans om. Zij kunnen zich geen leven voorstellen als dat niet op 8mm of op VHS staat. Als de camera draait, is het hun tweede natuur om een show op te voeren, of het nu gaat om een ruzie waarin de mannen in het gezin de moeder uitschelden voor alles wat slecht is, of om de avond voordat Arnold de gevangenis in moet, als zijn zoons samen met hem piano spelen en zich aartskomedianten tonen door grappen te maken over hoe het is om een echte crimineel te zijn. Alsof ze al het gedoe om misbruikte kinderen hilarisch vinden.
Misschien is dat ook zo en zijn de beschuldigingen vals en is zwarte humor het enige wat de Friedmans nog rest. Daartegenover staat de mogelijkheid dat humor een strategie is om de werkelijkheid niet onder ogen te hoeven zien. De advocaat van Jesse «onthult» immers tegenover de camera dat Arnold toch schuldig is en dat hij zelfs zijn zoons had misbruikt toen zij nog klein waren? Natuurlijk ontkent Jesse dit. En maakt hij een paar vrolijke danspasjes terwijl de handycam door draait.
En David, de huilende oudste zoon op het onopgemaakte bed in het goedkope hotel? Hij gaat tegenwoordig door het leven als artiest, als Silly Billy, de beroemdste clown van New York.