Als er iemand in Den Haag al een tijdje behoorlijk ‘boodschapvast’ is, dan is het wel Ingrid Thijssen, voorvrouw van vno-ncw, de belangenbehartiger van het bedrijfsleven. Die club wordt vaak versleten voor de machtigste lobbyorganisatie van het land, al resoneert haar nieuwe verhaal maar matig. ‘We kunnen ons niet veroorloven om geen arbeidsmigranten te willen’, herhaalt Thijssen al bijna een jaar, overal waar ze komt. ‘We hebben handen nodig.’
Het is geen geheim dat Thijssen en haar voorgangers tot voor kort een luisterend oor vonden bij vooral rechtse en liberale partijen in Den Haag. Toen premier Mark Rutte in 2017 zei tot in zijn ‘diepste vezels’ overtuigd te zijn van het afschaffen van de dividendbelasting publiceerden de onderzoekers van stichting somo een reconstructie van een bijna decennialange lobby om deze belasting voor multinationals te schrappen. Dat was overigens ook niet geheimzinnig – zo werkt Den Haag, en belangen mogen behartigd worden – maar wel opvallend.
Zeker nu zichtbaar wordt hoe weinig zin de vvd heeft om Thijssen en haar boodschap te omarmen. En dat heeft er alles mee te maken dat een worsteling die ooit aan links was voorbehouden nu een strijd van rechts is geworden. Rechts kon zich vele jaren lang onomwonden opwerpen als criticus van arbeidsmigratie en opkomen voor burgerlijk Nederland, dat zijn wijken zag veranderen. Het is vaak in herinnering geroepen dat met name de vvd de parelkettingen heeft verruild voor de middenklasse, en je zou kunnen zeggen dat Klaas Dijkhoff die transformatie voltooide toen hij jaren geleden sprak over ‘liberalisme dat werkt voor mensen’.
Inmiddels komen die klassieke en die nieuwe achterban met elkaar in botsing. Het economische ideaal van een bloeiend bedrijfsleven dat kan tappen uit een eindeloze poel van lagelonenarbeid staat lijnrecht tegenover het politieke belang van een achterban die strenge grenzen wenst. De parelkettingen van vno-ncw bonzen al geruime tijd op de deur om, net als in de jaren zestig, te vragen om arbeidsmigranten voor hun haperende bedrijven. Maar eigenlijk is de enige partij die nog gehoor geeft d66. ‘Migratie is de beste hoop voor de economie’, zei partijleider Sigrid Kaag vorig jaar in haar H.J. Schoo-lezing. Haar partij is als enige altijd optimistisch gebleven over de verworvenheden van een grote open wereld waarin mensen zich vrij kunnen bewegen.
In het regeerakkoord zit een compromis ingebakken dat al direct schreeuwde om knetterend debat. d66 was aan de formatietafel akkoord gegaan met het strenger terugsturen van mensen die niet in Nederland mogen zijn in ruil voor ‘circulaire arbeidsmigratie’. Dat is het nieuwe woord voor ‘gastarbeider’ – je mag komen werken, maar je mag hier niet blijven. Voor d66 is die onderhandelingsoverwinning van niet te onderschatten belang omdat ze veel van haar andere ambities in deze regering beïnvloedt. Het nijpende tekort aan arbeidskrachten vormt vooral een wankel fundament onder het progressieve deel van de kabinetsplannen. Wie gaan straks al die ambitieuze klimaatplannen uitvoeren waarvoor mensen nodig zijn?
Fijn om op papier te hebben dus, maar op alle sleutelposities die gaan over migratie waken ministers en staatssecretarissen van de vvd of het cda. Twee weken na de bordesscène, aan het begin van dit jaar, kon je op de d66-gang horen hoe zij zich voorbereidden op het gevecht binnen de coalitie over de interpretatie van de migratieparagraaf. Hun oplossing? Nieuwe bestuurscultuur en dualisme! ‘Op dit thema worden wij vanuit de Kamer de hoeders van het regeerakkoord’, zei een d66’er die nauw bij de formatieonderhandelingen betrokken was. ‘Dat zul je nog wel zien.’
Twee weken geleden vond die botsing van geesten plaats in het parlement. ‘We hebben met elkaar afspraken gemaakt in het coalitieakkoord, maar dat neemt niet weg dat er vier partijen kunnen zijn met andere meningen’, zei d66’er Romke de Jong tijdens het commissiedebat over arbeidsmigratie. ‘Daarnaast hoop ik natuurlijk de vvd te kunnen overtuigen waarom ze wel verder moet kijken naar het plan van de Europese Commissie.’
In Brussel is onlangs een grootschalig plan aangekondigd om migranten uit vooral Noord-Afrika te halen om personeelstekorten te verlichten en illegale migratie minder aantrekkelijk te maken. Wie het rechtse migratiedilemma in vol ornaat wilde aanschouwen, kon het hier zien.
De vvd in het Europees Parlement steunde de plannen van de Commissie. Sterker nog, europarlementariër Malik Azmani – doorgaans een hardliner - pleit al vele jaren voor circulaire arbeidsmigratie. Onder meer in een interview uit 2019 op de website van vno-ncw.
Terwijl hij vóór is, pleit de vvd in Den Haag fel tegen. Inmiddels hebben ook het cda, de ChristenUnie en zelfs minister Katrien van Gennip van Sociale Zaken zich weinig enthousiast getoond over nieuwe arbeidsmigratie. Toen de zichtbaar bezorgde d66’er De Jong vroeg wat er nou toch ging gebeuren met die ene compromisparagraaf uit het regeerakkoord zei de minister dat ze eerst maar eens de problemen rond arbeidsmigratie wilde aanpakken, en dat ze het ‘na de zomer’ maar weer eens over moesten hebben over nieuwe plannen.