Op het witte vierkant (120 x 120 cm) zien we precies in het midden een kruis, liever een kruising, van dunne rechte lijnen tot de randen. Zo wordt het vierkant verdeeld in vier even grote kleinere vierkanten. Zo ongeveer zou een summiere beschrijving van dit werk, uit 1965, van Ad Dekkers kunnen lezen. Maar zelf noemde hij het Reliëf met middellijnen – dat is in ieder geval compacter, ongeveer zo compact als het werk zelf is. Dekkers wilde vooral dat het waar was.
Aan het Reliëf kun je zien dat de abstracte, rechtlijnige formulering ervan voortkomt uit de beeldwereld van Mondriaan. In 1918 maakte die bijvoorbeeld een ruitvormige compositie met grijze lijnen. In wezen zien we twee rasters van elkaar kruisende lijnen door elkaar de ruit onderverdelen in kleine ruitjes die dan weer door horizontale en verticale lijnen, die nu iets dikker zijn, worden gedeeld. Anders gezegd: het is een raster waar in twee fasen alle hoekpunten rechtlijnig met elkaar verbonden zijn. Maar omdat de lijnen in twee diktes verschijnen, ontstaan er in het ritme van dit patroon minieme discrepanties die de compositie in wit en grijs een mooie geheimzinnigheid verlenen. Dekkers moest niets hebben van vreemde onduidelijkheden. Eigenlijk is zijn Reliëf een soort correctie op zulke optische ondubbelzinnigheden bij Mondriaan. Hij was daar heel hardnekkig in. Niets mocht bedrieglijke illusie zijn. Daarom zijn in zijn werk de lijnen ook geen geschilderde lijnen. Het vierkante vlak is een houten paneel dat egaal wit is gemaakt. Dat vond hij al eerlijker dan het opgespannen linnen van een schilderij. De lijnen zijn met een dunne cirkelzaag in de houten plaat gezaagd – een millimeter of twee breed en ongeveer een centimeter diep. De lijnen zijn dus smalle ruimtes van schaduw in het witte vlak dat daarom, voor de duidelijkheid, ook wit moest zijn. Dit vlak heeft dus diepte en is in het rechtlijnige denken van Dekkers dan een reliëf. Je ziet: in het licht van het witte vlak twee lijnen van minder licht, daar waar in de gezaagde gleuf schaduw is. Dat is overzichtelijk en eerlijk gemaakt. Maar de bodem van die gleuf is door die schaduw onzichtbaar. Je zou het Reliëf dus ook kunnen zien als vier vierkanten die gelijkmatig tegen elkaar zijn geschoven. Dan zou dit werk toch een gewone compositie zijn. Dat baarde Dekkers veel zorgen. Zo groeide in de jaren zestig, uit dit bezig zijn met alle ambivalenties van de rechthoekige abstractie, een heel nieuwe kunst waarvan de helderheid ook invloed kreeg op andere versies van kunst. In het werk bijvoorbeeld van Domenico Bianchi. Het kruis van Dekkers stelt niet iets anders voor. Het is geen illusie. Maar hoe maak je met gebogen, slingerende lijnen een abstracte vormgeving – waar die toch gauw op wolken of bloemen lijken.
Laatst zag ik van Bianchi een paar miniaturen. Anders kan ik ze niet noemen. Op kleine vierkanten van zilver (7 x 7 cm) heeft hij een onnavolgbare kluwen van dunne lijnen gegraveerd en die vervolgens glad gevuld met een hardglanzende glazuurverf. Het motief is een beweging van buigzame lijn. Toen hij begon heeft Bianchi drie tekeningen gemaakt met zulke in elkaar verwarde, gebogen lijnen. Van die drie en van fragmenten daarvan kan hij, met een computer, nu onvoorstelbare varianten genereren. Die moet hij dan zo in de ruimte van een beeld onderbrengen dat ze dat beeld kunnen dragen. Meestal werkt hij met was: het figuurlijke motief drijft dan op die zachte vloeibaarheid als een lelie op water. Deze plaatjes zijn de eerste vierkante werken die hij ooit gemaakt heeft. Het motief is in het midden en komt tot aan de rand. Dat geeft een heldere concentratie. Ergens daar in het glanzende zilver begint de zwierige lijn die zich dan in zichzelf verwart. Maar het verloop raak je uit het oog. Wat je ziet is een onnavolgbare sierlijkheid van beweging. Die lijkt op niets: het is dus een puur ornament. In die abstractie zien we de schoonheid zelf. Daarover wil ik het binnenkort nog eens hebben.
PS: Dekkers en Bianchi (schilderijen) hangen in mijn tentoonstelling Opwinding in het Stedelijk Museum. De zilveren miniaturen van Bianchi zijn tot 2 juli te zien in Galerie Slewe in de Kerkstraat in Amsterdam
Beeld: Domenico Bianchi, zonder titel, 2016. Glazuur op zilver, 7 x 7 cm (Courtesy Slewe Gallery, Amsterdam) (2) : Ad Dekkers, Reliëf met middellijnen, 1965. Synthetische verf, acrylverf op paneel, 120 x 120 cm (Gert Jan van Rooij)