In de metro van Londen hangen affiches om mensen te waarschuwen voor verlaten tassen en ze op het hart te drukken in voorkomende gevallen de politie te waarschuwen. In de metro van Moskou gebeurt dat al jaren langs de roltrappen en in de wagons. Afdoende is de tekst «vergeet bij het uitstappen uw spullen niet» er tot nu toe nauwelijks. In Amsterdam is het een kwestie van tijd. Waakzaamheid zal ook hier het kleine leven gaan regeren.

Het zijn details, maar ze illustreren één hardnekkig misverstand: dat geweld niet loont. Geweld loont wél. Zij het dat de beloning voor terreur letterlijk alle kanten op kan vliegen, zeker als de aangevallen macht ermee op de loop wil. De Partido Popular in Spanje heeft dat zondag ervaren. Ze had zich vastgebeten in een daderprofiel dat electoraal goed uitkwam én verloor de verkiezingen.

Het geweld in Madrid was op paradoxale wijze lonend gebleken. Dat smaakt helaas naar meer. Terrorisme staat nu op de hoek van menige straat. Natuurlijk. De regeringsleiders blijven standvastig. Buigen voor geweld is uit den boze. Alleen een gevaarlijke gek kan het daarmee oneens zijn. Maar tussen alle onwankelbare woorden weerklinkt vooral ideeënarmoe.

Nederland is daarop geen uitzondering. De wijze waarop de oren van minister Remkes van Binnenlandse Zaken vóór en ná donderdag 11 maart werden gewassen, is tekenend. Remkes had dinsdag een rapport van de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) over de «onverminderde en aanzienlijke dreiging» van islamitisch terrorisme vrijgegeven. «Te constateren valt dat een groeiend aantal moslims zich door opiniemakers en opinieleiders in het maatschappelijk verkeer onheus bejegend voelt. Hierbij komt dat in hun ogen de overheid zich niet — of onvoldoende — als onpartij dige arbiter opstelt. (…) De politiek radicale islam heeft in zekere mate een autonoom draagvlak onder Nederlandse moslimjongeren gekregen.» Op grond van deze waarnemingen adviseerde de dienst «radicaliseringprocessen vroegtijdig» tegen te gaan. «Daarbij moeten stigmatisering en vervreemding voorkomen worden omdat polarisatie koren op de molen is van politiek radicale moslims.»

Geniaal is de tekst niet. Maar zou het kunnen zijn dat de AIVD heeft gedaan wat een staatsveiligheidsdienst moet doen: informatieposities bouwen en uitmelken? Het mocht niet. Een hele batterij viel over Remkes heen, inclusief NRC Handelsblad. «De AIVD draait de zaak om», was het verwijt. Zelfs de elfde maart kon de stormloop niet stoppen. Twee dagen ná Madrid waarschuwde VVD-leider Van Aartsen voor de laatste maal. Remkes moest beter «op zijn dienst letten». «We moeten iedere naïviteit zien kwijt te raken», aldus Van Aartsen.

Verontrustend is niet dat Van Aartsen pleit tegen illusies, verontrustend is dat hij zijn eigen minister het recht op realiteitszin ontzegt en daarmee in de groef zit waarin Nederland nu al tweeenhalf jaar is vastgelopen. Onderzoek naar feiten is passé. Meningen willen we, veel meningen. We hebben liever een AIVD die de politieke koers bevestigt — zoals de CIA in Iran anno 1979 («alles onder controle», was de geruststellende telexboodschap, terwijl ayatollah Khomeini al in het vliegtuig naar Teheran zat) — dan een inlichtingendienst die onaangename feiten en gevaren beschrijft. De gevolgen van zo’n benadering à la Radio Veronica («u vraagt, wij draaien») zijn ingrijpend. Zie Spanje. Een slag om de arm en een feitenonderzoek waren tot zondag ondergeschikt aan een politieke truc om de Baskische geweldsmachine van de Eta juist groter te maken. Aznar liep zo in zijn eigen mes.

De scheidend premier van Spanje heeft daarmee heel Europa een gruwelijke loer gedraaid. Alles kan sinds zondag kantelen. De coalitie van Bush is een partner armer. De nieuwe sociaal-democratische premier Zapatero wil de Spaanse troepen uit Irak terugtrekken als de VN er de tijdelijke macht niet onder hun hoede mogen nemen. Maar hoe verder? De Franse buitenland minister eist een directe machtsoverdracht in Irak om het terrorisme zijn alibi te ontnemen. Maar overdracht aan wie? Ook Balkenende zat afgelopen week in Washington klem. Als de mariniers in Irak blijven, staat Neder land in Europa bijna alleen, gaan ze weg, dan lijkt dat (in de terminologie van de AIVD) op capitulatie en wordt het ook een bende. Wat heeft de voorkeur?

Dit is de hogere politiek. Madrid is bovendien en vooral ook lagere politiek met verstrekkende consequenties. Welke stad is nu aan de beurt? Rome of Rotterdam, om twee metropolen in de politieke coalitie van Bush te noemen? Wat is daartegen te doen? Een democratische en marktconforme maatschappij kent haar eigen wetmatigheden. De rechtsstaat stelt zijn eisen. Infiltreren in netwerken, prima, maar wel gecontroleerd, omdat spionage en contraspionage onafscheidelijk zijn. Extra bevoegdheden voor de politie, akkoord, maar niet elke dag het wetboek van strafvordering aanpassen. Juist deze waarden en normen staan nu op het spel.

Goddank heeft Remkes zich nog niet laten opjagen. De les van Aznar — hoed u voor een valse agenda — zou niet alleen hem tot lering moeten strekken. Het omgekeerde ligt echter eerder voor de hand. De beuk erin, dat wordt het motto. We willen weten wie er potentiële terroristen zijn: met naam en adres graag. Als de AIVD ons zegt dat ze geen clubhuis met een kaartenbak hebben, omdat een netwerk een hybride structuur heeft waarin vijanden elkaars vrienden kunnen zijn, zet die dienst «de wereld op zijn kop».

Het perspectief van deze manicheïstische benadering is angstaanjagend. De terroristen wanen zich aan de winnende hand. Niet zozeer omdat ze deze eerste Wereldguerrilla kunnen winnen. Terroristen willen namelijk helemaal niet winnen. Het gaat ze om de provocatie. Ze zijn uit op pyrrusoverwinningen van de ander. Hun doel is breken, niet bouwen. Hun zege verschuilt zich in de reactie van de rechtsstaat. Als de bommen ons om de oren vliegen, bepalen hun bommenwerpers de regels. Zij die daar in Nederland voor waarschuwen, worden nu uitgelachen. Het resultaat? Iedereen krijgt gelijk: het gelijk van het kerkhof.