In de constante stroom nieuws die de Amerikaanse president Donald Trump genereert, is het niet altijd duidelijk wat belangrijk is en wat niet. Maar let op: in de Verenigde Staten is het Uur U. De voornaamste vraag is of de Amerikaanse democratie en de garantie (in ieder geval op papier) voor onafhankelijke en onbelemmerde rechtsgang dit moment ongehavend doorkomen. Zo ja, dan is het presidentschap van Donald Trump wellicht aan zijn eindstrijd begonnen. Zo niet, dan raakt het Amerikaanse politieke systeem mogelijk zo beschadigd dat het niet zonder een grondwetswijziging verder kan.
Eerst het heuglijke nieuws van deze week, dan het belangrijke. Het meest bevredigende nieuws is dat Paul Manafort is opgepakt, iemand die behoort tot de naarste mensensoort, die wordt aangetrokken door het spel van macht en geld in Washington. De Amerikaanse hoofdstad is nu eenmaal het belangrijkste machtscentrum in de wereld, en via mannen als Paul Manafort is invloed gewoon te koop. Hij diende het liefst de belangen van dictators en regimes die om een scala aan redenen een slechte reputatie hadden – denk aan marteling, verdwijningen, kindsoldaten, enzovoort – en kleptocrate Russen en Oekraïners. Hij wordt nu aangeklaagd voor ‘samenzwering tegen de VS’, maar misschien is dit wel het #MeToo-moment voor zijn hele branche. Ook Democratische helden als John Podesta en David Axelrod, steunpilaren van Barack Obama en Hillary Clinton, zitten nek-diep in deze drek. Maandag probeerden de ratten al meteen het zinkende schip te ontvluchten.
Manafort zit in de tang bij Robert Mueller, de speciale aanklager die Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen onderzoekt. Waarschijnlijk is Manafort voor Mueller alleen een breekijzer om Trumps organisatie open te breken. In een eindeloze twitterdraad legde de Amerikaanse jurist en schrijver Seth Abramson maandag uit hoe FBI-man Mueller op een klassieke manier zijn onderzoek opzet. We kennen het allemaal uit een berg Amerikaanse films en series. Agenten pakken eerst een onderknuppel op, zetten die flink onder druk, tot die zwicht en in ruil voor amnestie meewerkt met het onderzoek. Dan gaan de agenten een niveau hoger, en zo werken ze toe naar de spin in het web – in dit geval natuurlijk Donald Trump.
Maandag werd duidelijk dat Mueller al Trumps voormalige campagnemedewerker George Papadopoulos in de zak heeft. Zijn bekentenis – dat hij een ‘buitenlandse agent’ was en daarover loog – brengt Trump en een reeks mensen om hem heen direct in gevaar. Abramson speculeert dat waarschijnlijk ook Trumps voormalige nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn al voor Mueller is gezwicht. ‘Zonder twijfel’, stelt Abramson, is dit ‘het begin van het einde van de regering-Trump’.
Dat lijkt voorbarig, niet in het minst omdat Trump een man is die liever de tempel boven zich omlaag trekt dan in zijn eentje het podium af te gaan. Hij kan Mueller bot ontslaan, gratie verlenen aan Manafort, aan zichzelf en aan iedereen die door Mueller wordt bedreigd. Dan hebben we het nog niet over wildere sprongen, zoals het negeren van de wet, zijn aanhangers oproepen hem te beschermen of een buitenlandse crisis provoceren om de aandacht af te leiden. Elk van deze stappen zal een diepgaande discussie over en mogelijke revisie van het Amerikaanse bestel op gang brengen – als Trump tenminste eindelijk is verwijderd.
De stand van Muellers onderzoek maakt dat opeens relevant, want dit is een extreem urgente dreiging voor Trump. Terugblikkend lijken juristen in zijn omgeving zich al maanden te hebben ingedekt. Zoals onderminister van justitie Rod Rosenstein, die Mueller opdracht gaf tot zijn onderzoek, en minister van justitie Jeff Sessions, die zich niet met het onderzoek wilde bemoeien. Zij kennen het spel van zichtbare en onzichtbare belangen, juridische rode lijnen, de vele middelen om invloed uit te oefenen in Washington, de onzichtbare grenzen in de hoofdstad. Het lijdt weinig twijfel dat Mueller bij het vergaren van bewijslast hier en daar wat is toegestopt vanuit de bureaucratie waar Trump zoveel vijanden heeft gemaakt. Zei iemand ‘Deep State’? Het is een term die de komende maanden waarschijnlijk weer vaker opgang zal doen. Maar was het de diepe staat die Richard Nixon in 1974 tot aftreden dwong of zijn eigen web van leugens? We gaan de komende maanden op herhaling. De centrale vraag, in een variatie op Yeats: zal het centrum het houden?