Nu het stof is neergedaald rond de bijna-bankencrisis, heeft zich een consensus ontwikkeld. Silicon Valley Bank (SVB) had veel spaargeld in beheer, dus toen de rente steeg moest ze plots meer betalen. Tegelijk bezat ze veel obligaties die bij stijgende rente in waarde dalen. Ze kon dus niet aan haar verplichtingen voldoen. Kortom, SVB was ongelooflijk dom bezig.
Het probleem met deze verklaring is dat ze waar is én misleidend. Silicon Valley Bank wás zo dom bezig omdat ze in de euforische bomen-tot-in-de-hemel-sfeer rond de techsector opereerde. Daarom had ze dat enorme renterisico. Daarom zaten ook haar big-techklanten, ook niet financieel ongeletterd, er met open ogen in.
Er was sprake van domheid maar ook van een nieuwe rationaliteit, een gangbaar denkpatroon in een sector waar men bovenmatig optimistisch is en dus rente- en andere risico’s begint te vergeten. Denk aan de
dot.com-bubble die in 2000 barstte, de hypothekenbubbel van 2007 of de Hollandse tulpenbollenmanie die in 1637 eindigde. Ongelooflijk dom gedrag, achteraf gezien. Einde verhaal?
Een betere verklaring is de al vaak uitgelegde blinde vlek voor kwetsbaarheden. De spectaculaire financiële domheid in Charles Kindlebergers klassieker Manias, Panics and Crashes (1978, zeven herdrukken) is vermakelijk. Maar de les van het boek is de logica achter de domheid. De ijzeren wet van crisis en crash is de hoop dat te veel schulden en renteverplichtingen in relatie tot de middelen om die schulden te betalen tóch niet tot problemen gaan leiden.
Het verontrustende is dat dit heel precies de staat van het mondiale financiële systeem beschrijft. SVB was in die zin extreem maar ook exemplarisch. Wereldwijd groeien schulden sneller dan het inkomen waaruit die schulden betaald moeten worden. Rond 1990 was de mondiale schuld/inkomen-verhouding anderhalf, in 2008 was het twee keer zoveel, nu tweeënhalf.
De oorzaken zijn de financiële deregulering sinds 1990 en vijftien jaar lage rente en opkoopprogramma’s voor obligaties en aandelen. Lenen was goedkoop en aantrekkelijk, dus stegen de schulden en de waarde van vermogens – aandelen, obligatie, vastgoed. Dat laatste leek gerustststellend. Wat misschien vergeten werd, was dat er nóg iets aan het toenemen was: de kwetsbaarheid voor een rentestijging.
Uit ECB-onderzoek blijkt dat alle onderzochte financiële systeemcrises volgen op een lange periode van lage rente, gevolgd door een stijging. Daar zijn we nu dus. Het draaiboek van de centrale banken is herstel van vertrouwen in banken en hun aandelen, maar zien ze de grotere fragiliteit van het mondiale financiële systeem? Wat is nu de blinde vlek?
Het doet me denken aan de geheim agent in de Tweede Wereldoorlog die achter de linies gedropt ging worden, voor de zekerheid met een parachute op de rug én een reserveparachute op zijn borst. Beneden zou een fiets klaar staan om naar de afgesproken locatie te gaan. Het vliegtuig bereikt de droppingzone, de man springt en trekt aan het koord van zijn rugparachute. Er gebeurt niets. Geeft niet, denkt hij, en hij trekt aan het koord van de reserveparachute. Weer niets. Nee toch, denkt hij, zul je zien dat die fiets er ook niet staat.
Als het fout gaat, moet je niet volgens het oude draaiboek blijven denken. Je moet je voorbereiden op de klap die niet in dat draaiboek stond. Het eerste touwtje, de verzwaarde ‘Basel’-bankregulering sinds 2008, heeft niet gewerkt, in ieder geval niet voor een grote Zwitserse bank. Het tweede touwtje zijn de noodmaatregelen die volgden – overname van Credit Suisse, algehele depositodekking in de VS – en nu is het hopen op een zachte landing en een fiets. De aandelen van banken zijn weer hersteld, maar zakenbank JP Morgan waarschuwt voor een nieuwe koersval. Inderdaad, misschien staat die fiets er niet, maar wat moet op dit moment onze grootste zorg zijn?
Of het een klap of een landing wordt is onzeker. Want ja, dat onderzoek wees uit dat iedere financiële crisis volgde op een periode van low for long-rente en dan een stijging. Maar omgekeerd: niet elk van die episodes eindigt in een crisis. Er is nog tijd om een vangnet te spannen.
Reageren? bezemer@groene.nl