Een kwart eeuw geleden was de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie de grootste macht ter wereld. Vandaag is het een onderling ruziezoekend bondgenootschap dat tegen groeiende bedreigingen geen gemeenschappelijk beleid weet te formuleren, laat staan dat het de opdringende vijanden weet te verslaan.
Terwijl deze ontwikkeling al jaren in toenemende mate aan de gang is verliezen de politici en de militaire leiders de steun van het volk. Hoe is die deerniswekkende afgang tot stand gekomen, wie dragen daarvoor de verantwoordelijkheid?
Achteraf bezien is de neergang niet begonnen met de verwoesting van de Twin Towers, maar met de reacties daarop. Het Amerikaanse Congres nam met grote meerderheid de Patriot Act aan, een wet die de bevoegdheid van de geheime diensten aanzienlijk vergrootte en de privacy van de burger beperkte. Dit ondanks felle protesten van verenigingen voor de verdediging van de burgerrechten. Het was geen bijzondere voorkeur van de regering-Bush. Onder Obama is deze wet twee keer verlengd, en zoals in de loop van de afgelopen paar jaar is gebleken hebben de diensten er meer dan uitvoerig gebruik van gemaakt. Dat is de eerste fase van de afbraak.
De volgende fase brak aan toen Bush cum suis besloten de oorlog tegen Afghanistan te beginnen om Osama bin Laden te doden, wat mislukte. En toen, terwijl die oorlog nog aan de gang was (en nog is), werd de aanval geopend op het Irak van Saddam Hoessein. Op grond van leugens. Saddam werkte niet aan een kernwapen. Duitsland en Frankrijk deden niet mee en ook deze oorlog is mislukt. Dat was de volgende fase van de breuk in de Navo. De strijd in Irak heeft misschien aan een miljoen moslims het leven gekost. Het is nooit onderzocht, maar dit kan een motief zijn om wraak te nemen.
In ieder geval ging de ineenstorting van de Arabische wereld verder, zonder dat het Westen daarop een doeltreffend antwoord had. No boots on the ground is de les die Obama uit de fiasco’s van Bush heeft getrokken. De Libische revolutie tegen Kadhafi werd uit de lucht gesteund. Het land is in een chaos veranderd. Hetzelfde geldt voor Syrië, waar dictator Assad zichzelf praktisch alles kan veroorloven terwijl de burgeroorlog het land verwoest. In deze alzijdige chaos is een paar jaar geleden Islamitische Staat ontstaan, het fundamentalistisch kalifaat dat in het Westen terroristische aanslagen organiseert. Al onze geheime diensten hebben zich daardoor laten verrassen. Het gruwelijke voorbeeld is de aanslag op Charlie Hebdo.
Dan is er nog het intermezzo waarin Rusland tegen de wil van het Westen de Krim annexeerde, gevolgd door de burgeroorlog in Oekraïne waarbij de Russen de separatisten steunden. De Navo heeft wel een dreigende houding aangenomen, er zijn economische maatregelen tegen Moskou getroffen, maar gedane zaken zijn in feite op hun beloop gelaten.
Geheime diensten beleven hun bloei in tijden van oorlog. Sinds 9/11 zijn vooral de Amerikaanse diensten in toenemende mate ontspoord. De eerste keer is dat duidelijk geworden nadat Julian Assange in 2006 zijn WikiLeaks had opgericht. In 2013 kwamen de eerste onthullingen van Edward Snowden. Daaruit blijkt dat de Amerikaanse geheime diensten, in het bijzonder de NSA, enorme hoeveelheden data verzamelen, bij de vijand én bij de bondgenoten. Dat maakt in de geheime praktijk geen verschil meer. Onlangs is gebleken dat de telefoon van bondskanselier Merkel werd afgeluisterd. Vrienden bespioneren elkaar niet, zei ze. Toen bleek dat de Duitse geheime dienst met de collega’s samenwerkte. Als Assange en Snowden in Amerika verschijnen worden ze gearresteerd en berecht; elders, ook in Navo-landen, worden ze als helden beschouwd.
Tot zo ver dit beknopte panorama van bondgenootschappelijk verval. De Navo is niet opgewassen tegen de nieuwe vijand het terrorisme. Daarom worden er meer bevoegdheden aan de geheime diensten toegekend. Hun macht is door de digitale revolutie op een ongekende manier vergroot. Ze overschrijden de grenzen van hun bevoegdheden. Dat lekt uit en zo ontstaan de schandalen die het bondgenootschap verder aantasten. Dat is nu de vicieuze cirkel van het verval.