Hoofdredacteur Hans Laroes van het NOS-journaal houdt woord. In november vorig jaar kondigde hij aan dat hij meer nieuws van de straat zou gaan brengen. Die belofte lost hij nu, in de aanloop naar de Tweede-Kamer verkiezingen, nadrukkelijk in. Het publieke Journaal gaat steeds meer lijken op het commerciële RTL Nieuws, zowel in zijn voorkeur voor binnenlandse berichtgeving als in de journalistieke vorm waarin dit nieuwe primaat wordt gegoten. In een competitie is het programma van Laroes zelfs al koploper: het NOS-journaal van acht uur s avonds brengt meer vox pop dan het RTL Nieuws in het half uur daarvoor.
Om de nieuwsuitzendingen met elkaar te vergelijken, heeft De Groene Amsterdammer ruim een week statistisch onderzoek gedaan naar vorm en inhoud van de berichtgeving van beide nieuwsrubrieken. Er is onderscheid gemaakt in vijf categorieën, elk onderverdeeld in binnenland en buitenland.
De categorie presentatie omvat alle onder delen waarbij een nieuwslezer spreekt, zelf in beeld of begeleid door korte andere beelden. De presentator van het Journaal krijgt doorgaans meer tijd om onderwerpen aan te kondigen dan de twee nieuwslezers die het RTL Nieuws presenteren. Daar staat tegenover dat de laatsten in de hele uitzending vaak meer korte items van begeleidende tekst voorzien. Het totale aandeel presentatie is zodoende bij beide programmas bijna gelijk.
Reportages bevatten een buiten beeld sprekende verslaggever, dan wel een indirect verslag van een andere spreker. Een politicus die een zaal toespreekt of op werkbezoek is valt dus ook in deze categorie.
Vox pop is Hilversums jargon voor een straatinterview: een min of meer willekeurige burger krijgt een microfoon onder zijn neus geduwd en mag zijn zegje doen. Het NOS-journaal besteedt inmiddels veel tijd en energie aan deze categorie. Bijvoorbeeld bij de behandeling van de wateroverlast in Limburg vorige week: gedurende anderhalve minuut kregen enkele voorbijgangers zonder onderbreking het woord over het wassende water onder de Sint-Servaasbrug in Maastricht.
Hans Laroes zelf vindt overigens dat het Journaal meer moet «brengen» dan alleen vox pop: «Het gaat er niet om iedereen op straat een microfoon voor te houden. Essentieel is dat de maatschappelijke en de politieke agenda met elkaar worden vergeleken en verbonden. We zoeken dus de verhalen achter de vox pop.» De hoofdredacteur van het RTL Nieuws, Harm Tazelaar, is opmerkelijk genoeg minder enthousiast over dit genre. Hij vindt straat interviews persoonlijk «stomvervelend». Maar: «Er moet wel een balans in items zitten. Door straatinterviews zijn de voors en tegens van een standpunt via quotes vertegenwoordigd. Ik vind het een gemis als straatinterviews niet in een uitzending voorkomen.»
Maar dat geldt kennelijk alleen voor bin nenlandse onderwerpen. Als het om nieuws uit het buitenland gaat, tappen beide nieuwsrubrieken uit een ander vaatje. Het aandeel buitenlandse straatinterviews in een uitzending is nul procent bij het Journaal en blijft steken op één procent bij het RTL Nieuws.
Laroes: «Vox pop, ook in het buitenland, is alleen nuttig als het ergens voor staat. Hier en daar een peilinkje waarin je vraagt: denkt u dat er een oorlog om Irak komt? is volslagen onzin. Daar kun je niks mee, hoogstens suggereren dat je naar het volk ahum luistert.»
De categorie experts bestaat uit geselecteerde, direct geïnterviewde deskundigen. Met name de lijsttrekkers van politieke partijen zorgden vorige week voor veel soundbytes. Ook hier komt het buitenland nauwelijks aan bod. Het Journaal blijft in 93 procent van de gevallen binnen Nederland. Het RTL Nieuws houdt het iets meer in evenwicht: tachtig procent van hun interviews behelst binnenlands nieuws. Tazelaar: «Er moet een extra reden zijn om interviews uit het buitenland op het scherm te brengen. Een interview met Bush zouden we integraal uitzenden, maar alleen als het iets toevoegt.»
De laatste categorie, het kruisgesprek, omvat alle gesprekken die de nieuwslezer(es) in of vanuit de studio voert met medewerkers en correspondenten of deskundigen van buiten. Aan de vooravond van de verkiezingen komen Job Frieszo en Frits Wester, de politieke verslaggevers van respectievelijk de NOS en RTL, bijna evenveel in beeld als de nieuws lezers.
Een serieuze Nederlandse nieuwsuitzending, althans naar het inzicht van de publieke en de commerciële omroep, bevat kennelijk een gulden snede. De twee onderzochte programmas besteden ongeveer een kwart van de tijd aan presentatie en circa veertig procent aan reportages. De vox pop vult zon vijf procent van de zendtijd. Experts praten vijftien procent vol, net zoveel als wordt besteed aan kruisgesprekken. Laroes vindt dit niet vreemd: «Het is een min of meer logisch gevolg van het feit dat onze programmas een vergelijkbaar idee over tv-journalistiek en aanpak hebben.» Tazelaar houdt het op toeval. «We hebben het niet van elkaar afgekeken.»
Net zo opvallend is de overeenkomst bij de verdeling van binnenlands en buitenlands nieuws. Zowel de NOS als RTL haalt driekwart van het nieuws uit Nederland. Tazelaar beschouwt dit als een normaal percentage: «Alleen als er iets groots gebeurt, schenken we meer aandacht aan het buitenland.» Volgens Laroes heeft het bij het NOS-journaal met name met de verkiezingstijd te maken: «In een gewone nieuwsperiode dus zonder campagne en formatie straks zal dat méér zijn. Het Journaal zet meer dan RTL in op het buitenland, opent er vaak ook mee. Dat is tegen de trend van dicht-bij-huis in. Ons idee is dat de wereld ingrijpt in ons eigen land en leven, dat kennis en begrip niet ophouden buiten de grens en dat het Midden-Oosten gecompliceerder is dan de burenruzie rondom de Duisenbergjes.»